การพัฒนาตัวบ่งชี้การรู้เท่าทันสื่อ สารสนเทศ และเทคโนโลยีดิจิทัล เพื่อส่งเสริมความเป็นพลเมืองประชาธิปไตยของผู้สูงอายุในประเทศไทย
Article Sidebar
เผยแพร่แล้ว:
มิ.ย. 25, 2019
คำสำคัญ:
การรู้เท่าทันสื่อ การรู้เท่าทันสื่อ สารสนเทศ และเทคโนโลยีดิจิทัล (MIDL) ผู้สูงอายุไทย
Main Article Content
บทคัดย่อ
งานวิจัยนี้อาศัยวิธีการเก็บข้อมูลเชิงคุณภาพอันหลากหลาย ทั้งการค้นคว้าเอกสารที่เกี่ยวข้องเพื่อให้ทราบถึงสภาพการณ์การเข้าถึงและการใช้สื่อและสารสนเทศของผู้สูงอายุ ตลอดจนการสัมภาษณ์เจาะลึก และการสนทนากลุ่มกับบุคลากรที่ทำงานกับผู้สูงอายุ เพื่อกำหนดคุณลักษณะและสมรรถนะการรู้เท่าทันสื่อของผู้สูงอายุรวมถึงการประชุมเพื่อหารือและสังเคราะห์ข้อมูลกับนักวิชาการที่เชี่ยวชาญเฉพาะด้าน โดยมีเป้าหมายสำคัญ คือ การค้นหาและพัฒนาตัวบ่งชี้การรู้เท่าทันสื่อ สารสนเทศ และเทคโนโลยีดิจิทัลสำหรับผู้สูงอายุในประเทศไทย
ผลการวิจัยพบว่า สมรรถนะด้านที่ 1 ว่าด้วยเรื่องการเข้าถึงและใช้สื่ออย่างปลอดภัยนั้น ตัวบ่งชี้สำคัญ คือ ผู้สูงอายุจำเป็นต้องรู้จักและใช้สื่อได้อย่างปลอดภัย เข้าถึงสื่ออย่างหลากหลาย และเข้าใจเบื้องหลังของอุตสาหกรรมสื่อ สมรรถนะด้านที่ 2 คือ การวิเคราะห์และวิพากษ์สื่อ ผู้สูงอายุต้องรู้จักประเมินคุณค่าและความน่าเชื่อถือได้ต้องตระหนักถึงผลกระทบของการเผยแพร่ข้อมูล จัดการอารมณ์และจัดสรรเวลาได้ สมรรถนะด้านที่ 3 คือ การสร้างสรรค์เนื้อหา ผู้สูงอายุต้องใช้สื่อได้อย่างสร้างสรรค์เพื่อต่อยอดความรู้เดิมที่มี สมรรถนะด้านที่ 4 ว่าด้วยการประยุกต์ใช้นั้น ตัวบ่งชี้สำคัญ คือ ผู้สูงอายุจำเป็นต้องมีส่วนร่วมในการสื่อสารเพื่อสร้างการเปลี่ยนแปลง
Article Details
How to Cite
บท
บทความวิจัย
ลิขสิทธ์ที่ผู้เขียนบทความต้องยอมรับ
References
กวีพงษ์ เลิศวัชรา, และกาญจนศักดิ์ จารุปาณ. (2555). การศึกษาปัญหาการเรียนรู้เทคโนโลยีของผู้สูงอายุ (รายงานการวิจัย). กรุงเทพฯ: วิทยาลัยนวัตกรรม มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
กันตพล บันทัดทอง. (2558). พฤติกรรมการใช้เครือข่ายสังคมออนไลน์และความพึงพอใจของกลุ่มคนผู้สูงอายุในเขตกรุงเทพมหานคร (การค้นคว้าอิสระนิเทศศาสตรมหาบัณฑิต). มหาวิทยาลัยกรุงเทพ, คณะนิเทศศาสตร์ สาขาวิชาการสื่อสารเชิงกลยุทธ์.
กิรณา สมวาทสรรค์. (2559). การศึกษาพฤติกรรมการสื่อสารกับการส่งต่อข้อมูลผ่านแอพพลิเคชั่นไลน์ของผู้สูงอายุ. ใน ประชุมสัมมนาวิชาการระดับชาติ ประจำปี 2559 (น. 14 – 26). กรุงเทพฯ: คณะนิเทศศาสตร์และนวัตกรรมการจัดการ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์.
โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์. (2559). สังคมสูงวัยในยุคดิจิตอล. สืบค้นเมื่อ 7 มีนาคม 2561, จาก http://www.gj.mahidol.ac.th/tech/FileDownload/File/D160419155809.pdf
ณัฐนันท์ ศิริเจริญ. (2558). กรณีศึกษาการใช้สื่อใหม่ผ่านโซเชียลมีเดียในโทรศัพท์มือถือเพื่อส่งเสริมคุณภาพชีวิต สำหรับผู้สูงอายุกับ สมาชิกในครอบครัว ณ ประเทศนิวซีแลนด์. Veridian E-Journal,Silpakorn University (Humanities, Social Sciences and arts), 8(3), 96-117.
ดนุวศิน เจริญ. (ม.ป.ป.). Digital Divide ความเหลื่อมล?้ำในการเข้าถึงข้อมูล. สืบค้นเมื่อ 15 กันยายน 2560, จาก https://1th.me/f68R
ปรัสรา จักรแก้ว. (2556). รูปแบบการสื่อสารกับระบบอัตโนมัติผ่านโทรศัพท์เคลื่อนที่แบบทั่วไปที่เหมาะสมกับผู้สูงอายุไทย (วิทยานิพนธ์วิทยาศาสตรบัณฑิต). มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี, คณะเทคโนโลยีสารสนเทศ, สาขาวิชาวิศวกรรม
ซอฟต์แวร์.
ปิญาภรณ์ พงศ์ศาสตร์. (2559). พฤติกรรมและบทบาทการสื่อสารของผู้สูงอายุในชุมชนหมู่บ้านอีสานตอนกลาง (ดุษฎีนิพนธ์นิเทศศาสตรดุษฎีบัณฑิต). มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์, คณะนิเทศศาสตร์, สาขาวิชานิเทศศาตร์.
พนม คลี่ฉายา. (2557). การรู้เท่าทันสื่อมวลชนกระแสหลักของคนกรุงเทพมหานคร. วารสารนิเทศศาสตร์, 32(2), 1-24.
พีระ จิรโสภณและคณะ. (2559). ความรู้เท่าทันการสื่อสารยุคดิจิทัลกับบทบาทในการกำหนดแนวทางการปฏิรูปการสื่อสาร ในสังคมไทย (รายงานการวิจัย). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์.
เพ็ญพักตร์ เตียวสมบูรณ์กิจ. (2557). ความรู้เท่าทันสื่อของผู้ใช้สื่อโทรทัศน์ไทยภายใต้ภูมิทัศน์สื่อโทรทัศน์ที่เปลี่ยนไป (ดุษฎีนิพนธ์นิเทศศาสตรดุษฎีบัณฑิต). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, คณะนิเทศศาสตร์, สาขาวิชานิเทศศาสตร์.
วรนารถ ดวงอุดม. (2555). การพัฒนาสื่อที่เหมาะสมกับการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุในกรุงเทพมหานครและจังหวัดแพร่. วารสารจันทรเกษมสาร, 18(34), 13-22.
ศรีเรือน แก้วกังวาล. (2549). จิตวิทยาพัฒนาการชีวิตทุกช่วงวัย. พิมพ์ครั้งที่ 9. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
สถาบันสื่อเด็กและเยาวชน และเครือข่ายการศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองประชาธิปไตย. (2559). กรอบแนวคิดในการพัฒนาหลักสูตรการรู้เท่าทันสื่อ สารสนเทศ และดิจิทัลเพื่อสร้างพลเมืองประชาธิปไตย. ใน เอกสารประกอบการประชุมโต๊ะกลม “การพัฒนากรอบแนวคิดและหลักสูตรการรู้เท่าทันสื่อ สารสนเทศ และดิจิทัล เพื่อสร้างพลเมืองประชาธิปไตย” วันที่ 22 มิถุนายน 2559. กรุงเทพฯ: โรงแรม
แมนดาริน.
สมาน ลอยฟ้า. (2554) ผู้สูงอายุกับเทคโนโลยีสารสนเทศ. Journal of Information Science, 29(2), 53-64.
สมบูรณ์ ศิริสรรหิรัญ. (2559). แนวทางการจัดตั้งศูนย์การเรียนรู้ชุมชนเพื่อการเรียนรู้ตลอดชีวิตสำหรับผู้สูงอายุ. วารสารการบริหารการปกครอง, 5(2), 60-74.
สุชาดา จักรพิสุทธิ์ และคณะ. (2548). การศึกษาทางเลือก: โลกแห่งการเรียนรู้นอกโรงเรียน. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.
สุชาดา ทวีสิทธิ์, และ สวรัย บุญมานนท์. (บ.ก.). (2553). ประชากรและสังคม 2553: คุณค่าผู้สูงอายุในสายตาสังคมไทย. พิมพ์ครั้งที่ 1. นครปฐม: สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล.
สุภารัตน์ แก้วสุทธิ. (2553). พฤติกรรมการใช้อินเทอร์เน็ต การรู้เท่าทันสื่อ และพฤติกรรมการป้องกันตัวเองจากการละเมิดสิทธิส่วนบุคคลทางอินเทอร์เน็ต (วิทยานิพนธ์นิเทศศาสตรมหาบัณฑิต). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, คณะนิเทศศาสตร์, สาขาวิชานิเทศศาสตร์.
สุรกุล เจนอบรม. (2541). วิสัยทัศน์ผู้สูงอายุและการศึกษานอกระบบสำหรับผู้สูงอายุไทย. กรุงเทพมหานคร: ภาควิชาการศึกษานอกโรงเรียน คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
สำนักงานคณะกรรมการการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. (2552). เอกสารประกอบการประชุมเรื่องการขับเคลื่อนการพัฒนาผู้สูงอายุอย่างบูรณาการ. กรุงเทพฯ.
สำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา. (2561). รายงานการวิจัยเปรียบเทียบเพื่อพัฒนานโยบายเรื่องการส่งเสริมการเรียนรู้ของผู้สูงอายุในประเทศไทย. กรุงเทพฯ: สำนักนโยบายความร่วมมือกับต่างประเทศ สำนักงานเลขาธิการ สภาการศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ.
อาชัญญา รัตนอุบล, ปาน กิมปี, สารีพันธุ์ ศุภวรรณ, วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, วรรัตน์ อภินันท์กูล, ณัฏฐลักษณ์ ศรีมีชัย, และ สุวิธิดา จรุงเกียรติกุล. (2552). การพัฒนากิจกรรมการเรียนรู้ของผู้ใหญ่วัยแรงงานเพื่อส่งเสริมการเรียนรู้ในการเตรียมความพร้อมเมื่อเข้าสู่วัยผู้สูงอายุ. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย และสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ.
อาชัญญา รัตนอุบล, สารีพันธุ์ ศุภวรรณ, วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, มนัสวาสน์ โกวิทยา, วรรัตน์ ปทุมเจริญวัฒนา, ปาน กิมปี, ณัฏฐลักษณ์ ศรีมีชัย, สุวิธิดา จรุงเกียรติกุล, และ ระวี สัจจโสภณ. (2553). การศึกษาแนวทางการส่งเสริมการจัดการศึกษา/เรียนรู้สำหรับผู้สูงอายุ. กรุงเทพฯ: สำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ.
อาชัญญา รัตนอุบล, ปาน กิมปี, สารีพันธุ์ ศุภวรรณ, วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, วรรัตน์ อภินันท์กูล, และ ระวี สัจจโสภณ. (2554). การศึกษาและการเรียนรู้ตลอดชีวิตของผู้สูงอายุไทย. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย.
อารี จำปากลาย, ปัทมา ว่าพัฒนวงศ์, และ กาญจนา ตั้งชลทิพย์ (บก.). (2558). ใครเป็นใครบนเครือข่ายสังคมออนไลน์: ความหลากหลายทางคุณลักษณะและพฤติกรรม. นครปฐม: สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล.
เอมอร จารุรังษี. (2558). “หน่วยที่ 1: แนวคิดและทฤษฎีพัฒนาการวัยผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ”. เอกสารการสอนชุดวิชา พัฒนาการวัยผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ สาขาวิชามนุษยนิเวศศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, นนทบุรี.
บทสัมภาษณ์
ประกอบ อุดมสวัสดิ์. ประธานชมรมผู้สูงอายุ โรงพยาบาลนภาลัย. (13 ธันวาคม 2560). สัมภาษณ์.
เลี่ยม บุตรจันทา. ผู้นำชุมชนบ้านนาอีสาน จังหวัดฉะเชิงเทรา. (14 ธันวาคม 2560). สัมภาษณ์.
ศศิพัฒน์ ยอดเพชร. ข้าราชการบำนาญ. (22 ธันวาคม 2560). สัมภาษณ์.
ศิริวรรณ อรุณทิพย์ไพฑูรย์. ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านผู้สูงอายุ กรมกิจการผู้สูงอายุ. (19 ธันวาคม 2560). สัมภาษณ์.
สมทรง แสงตะวัน. ครูภูมิปัญญาไทยด้านเกษตรกรรม จังหวัดสมุทรสงคราม. (13 ธันวาคม 2560). สัมภาษณ์.
สนทนากลุ่ม
- กลุ่มผู้สูงอายุ
จินดา น้ำดอกไม้, อายุ 61ปี. เลขานุการ กิจกรรมในชุมชน. (25 มีนาคม 2561). สนทนากลุ่ม.
ทนงศักดิ์ ด้วงเงิน, อายุ 65 ปี. ที่ปรึกษาชุมชน. (25 มีนาคม 2561). สนทนากลุ่ม.
ประทุม ภู่อร่าม, อายุ 68 ปี. ตัวแทนจ?ำหน่ายสินค้าศูนย์หัตถกรรม. (25 มีนาคม 2561). สนทนากลุ่ม.
สมคิด ด้วงเงิน, อายุ 77 ปี. ประธานศูนย์หัตถกรรมทองลงหิน. (25 มีนาคม 2561). สนทนากลุ่ม.
- กลุ่มผู้ทรงคุณวุฒิ
ถิรนันท์ อนวัชศิริวงศ์. อดีตอาจารย์ประจำคณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. (25 มีนาคม 2561). สนทนากลุ่ม.
ศิริวรรณ วัฒนไพบูลย์. ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านผู้สูงอายุ กรมกิจการผู้สูงอายุ. (25 มีนาคม 2561). สนทนากลุ่ม.
สว่าง แก้วนันทา. ผู้อ?ำนวยการมูลนิธิพัฒนางานผู้สูงอายุ. (25 มีนาคม 2561). สนทนากลุ่ม.
โสภิต หวังวิวัฒนา. นักจัดรายการวิทยุ และอดีตผู้อ?ำนวยการสมาคมนักข่าววิทยุ และโทรทัศน์ไทย. (25 มีนาคม2561). สนทนากลุ่ม.
ข้อเขียนจากหนังสือพิมพ์
ฉลามเขียว: Line ครองประเทศไทย. (28 ตุลาคม 2556). บ้านเมือง, น. 3.
มองอย่างวีระศักดิ์: ทีวีและแท็บเล็ตส?ำหรับผู้สูงอายุ. (30 ตุลาคม 2557). โพสต์ทูเดย์, น. 1.
ศิริพงษ์ วิทยวิโรจน์: ไลน์ในสังคมสมัยใหม่. (29 ธันวาคม 2557). มติชน, น. 20.
ศิริพงษ์ วิทยวิโรจน์: สังคมเน็ตพาเพลิน. (16 กุมภาพันธ์ 2558). มติชน, น. 20.
โลกสองวัย: ชีวิตอยู่กับ ‘ไลน์’. (18 พฤษภาคม 2558). มติชน, น. 18.
Jolls, Tessa, and Thoman, Elizabeth. (2008). Literacy for the 21st Century: An Overview & Orientation Guide To Media Literacy Education. Retrieved from https://1th.me/1HsN
Fedorov, Alexander. (2011). Levels of media competence: Russian approach. Acta Didactica Napocensia, 4 (2-3), pp. 59-68. Retrieved from: https://eric.ed.gov/?id=EJ1055887
Hobbs, Renee. (2010). Digital and media literacy: a plan of action. Washington, D.C.: the Aspen Institute.
Retrieved from: https://kng.ht/2IioUHt
Media Smarts. (n.d.). Digital literacy fundamentals. Retrieved from: http://mediasmarts.ca/digital-media-literacy-fundamentals/digital-literacyfundamentals [May 25, 2018].
Mihailidis, P., & Thevenin, B. (2013). Media Literacy as a Core Competency for Engaged Citizenship in Participatory Democracy. American Behavioral Scientist, 57(11.), p. 1611. Retrieved from: http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0002764213489015 [May 25, 2018]
Potter, W. James. (2014). Media Literacy. (7th edtition). Santa Barbara: University of California.
Silver, Aviva. (2009). A European Approach to Media Literacy: Moving toward an Inclusive Knowledge Society. In: Divina Frau-Meigs and Jordi Torrent (eds.) Mapping Media Education Policies in the World: Visions, Programmes, and Challenges, pp. 11-13. New York, NY: The United Nations-Alliance of Civilizations in co-operation with Grupo Comunicar.
Thoman, Elizabeth and Jolls, Tessa. (2008). Literacy for the 21st century: An Overview & Orientation Guide to Media Literacy Education. (2nd ed.). Malibu, CA: Center for Media Literacy.
United Nations. (2009). World population aging. New York: Department of Economic and Social Affairs.
Whitbourne, Susan K., and Whitbourne Stacey B. (2014). Adult development and aging: biopsychosocial perspectives. 5th edition. Hoboken, NJ: Wiley.
กันตพล บันทัดทอง. (2558). พฤติกรรมการใช้เครือข่ายสังคมออนไลน์และความพึงพอใจของกลุ่มคนผู้สูงอายุในเขตกรุงเทพมหานคร (การค้นคว้าอิสระนิเทศศาสตรมหาบัณฑิต). มหาวิทยาลัยกรุงเทพ, คณะนิเทศศาสตร์ สาขาวิชาการสื่อสารเชิงกลยุทธ์.
กิรณา สมวาทสรรค์. (2559). การศึกษาพฤติกรรมการสื่อสารกับการส่งต่อข้อมูลผ่านแอพพลิเคชั่นไลน์ของผู้สูงอายุ. ใน ประชุมสัมมนาวิชาการระดับชาติ ประจำปี 2559 (น. 14 – 26). กรุงเทพฯ: คณะนิเทศศาสตร์และนวัตกรรมการจัดการ สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์.
โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์. (2559). สังคมสูงวัยในยุคดิจิตอล. สืบค้นเมื่อ 7 มีนาคม 2561, จาก http://www.gj.mahidol.ac.th/tech/FileDownload/File/D160419155809.pdf
ณัฐนันท์ ศิริเจริญ. (2558). กรณีศึกษาการใช้สื่อใหม่ผ่านโซเชียลมีเดียในโทรศัพท์มือถือเพื่อส่งเสริมคุณภาพชีวิต สำหรับผู้สูงอายุกับ สมาชิกในครอบครัว ณ ประเทศนิวซีแลนด์. Veridian E-Journal,Silpakorn University (Humanities, Social Sciences and arts), 8(3), 96-117.
ดนุวศิน เจริญ. (ม.ป.ป.). Digital Divide ความเหลื่อมล?้ำในการเข้าถึงข้อมูล. สืบค้นเมื่อ 15 กันยายน 2560, จาก https://1th.me/f68R
ปรัสรา จักรแก้ว. (2556). รูปแบบการสื่อสารกับระบบอัตโนมัติผ่านโทรศัพท์เคลื่อนที่แบบทั่วไปที่เหมาะสมกับผู้สูงอายุไทย (วิทยานิพนธ์วิทยาศาสตรบัณฑิต). มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี, คณะเทคโนโลยีสารสนเทศ, สาขาวิชาวิศวกรรม
ซอฟต์แวร์.
ปิญาภรณ์ พงศ์ศาสตร์. (2559). พฤติกรรมและบทบาทการสื่อสารของผู้สูงอายุในชุมชนหมู่บ้านอีสานตอนกลาง (ดุษฎีนิพนธ์นิเทศศาสตรดุษฎีบัณฑิต). มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์, คณะนิเทศศาสตร์, สาขาวิชานิเทศศาตร์.
พนม คลี่ฉายา. (2557). การรู้เท่าทันสื่อมวลชนกระแสหลักของคนกรุงเทพมหานคร. วารสารนิเทศศาสตร์, 32(2), 1-24.
พีระ จิรโสภณและคณะ. (2559). ความรู้เท่าทันการสื่อสารยุคดิจิทัลกับบทบาทในการกำหนดแนวทางการปฏิรูปการสื่อสาร ในสังคมไทย (รายงานการวิจัย). กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์.
เพ็ญพักตร์ เตียวสมบูรณ์กิจ. (2557). ความรู้เท่าทันสื่อของผู้ใช้สื่อโทรทัศน์ไทยภายใต้ภูมิทัศน์สื่อโทรทัศน์ที่เปลี่ยนไป (ดุษฎีนิพนธ์นิเทศศาสตรดุษฎีบัณฑิต). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, คณะนิเทศศาสตร์, สาขาวิชานิเทศศาสตร์.
วรนารถ ดวงอุดม. (2555). การพัฒนาสื่อที่เหมาะสมกับการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุในกรุงเทพมหานครและจังหวัดแพร่. วารสารจันทรเกษมสาร, 18(34), 13-22.
ศรีเรือน แก้วกังวาล. (2549). จิตวิทยาพัฒนาการชีวิตทุกช่วงวัย. พิมพ์ครั้งที่ 9. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
สถาบันสื่อเด็กและเยาวชน และเครือข่ายการศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองประชาธิปไตย. (2559). กรอบแนวคิดในการพัฒนาหลักสูตรการรู้เท่าทันสื่อ สารสนเทศ และดิจิทัลเพื่อสร้างพลเมืองประชาธิปไตย. ใน เอกสารประกอบการประชุมโต๊ะกลม “การพัฒนากรอบแนวคิดและหลักสูตรการรู้เท่าทันสื่อ สารสนเทศ และดิจิทัล เพื่อสร้างพลเมืองประชาธิปไตย” วันที่ 22 มิถุนายน 2559. กรุงเทพฯ: โรงแรม
แมนดาริน.
สมาน ลอยฟ้า. (2554) ผู้สูงอายุกับเทคโนโลยีสารสนเทศ. Journal of Information Science, 29(2), 53-64.
สมบูรณ์ ศิริสรรหิรัญ. (2559). แนวทางการจัดตั้งศูนย์การเรียนรู้ชุมชนเพื่อการเรียนรู้ตลอดชีวิตสำหรับผู้สูงอายุ. วารสารการบริหารการปกครอง, 5(2), 60-74.
สุชาดา จักรพิสุทธิ์ และคณะ. (2548). การศึกษาทางเลือก: โลกแห่งการเรียนรู้นอกโรงเรียน. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.
สุชาดา ทวีสิทธิ์, และ สวรัย บุญมานนท์. (บ.ก.). (2553). ประชากรและสังคม 2553: คุณค่าผู้สูงอายุในสายตาสังคมไทย. พิมพ์ครั้งที่ 1. นครปฐม: สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล.
สุภารัตน์ แก้วสุทธิ. (2553). พฤติกรรมการใช้อินเทอร์เน็ต การรู้เท่าทันสื่อ และพฤติกรรมการป้องกันตัวเองจากการละเมิดสิทธิส่วนบุคคลทางอินเทอร์เน็ต (วิทยานิพนธ์นิเทศศาสตรมหาบัณฑิต). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, คณะนิเทศศาสตร์, สาขาวิชานิเทศศาสตร์.
สุรกุล เจนอบรม. (2541). วิสัยทัศน์ผู้สูงอายุและการศึกษานอกระบบสำหรับผู้สูงอายุไทย. กรุงเทพมหานคร: ภาควิชาการศึกษานอกโรงเรียน คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
สำนักงานคณะกรรมการการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. (2552). เอกสารประกอบการประชุมเรื่องการขับเคลื่อนการพัฒนาผู้สูงอายุอย่างบูรณาการ. กรุงเทพฯ.
สำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา. (2561). รายงานการวิจัยเปรียบเทียบเพื่อพัฒนานโยบายเรื่องการส่งเสริมการเรียนรู้ของผู้สูงอายุในประเทศไทย. กรุงเทพฯ: สำนักนโยบายความร่วมมือกับต่างประเทศ สำนักงานเลขาธิการ สภาการศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ.
อาชัญญา รัตนอุบล, ปาน กิมปี, สารีพันธุ์ ศุภวรรณ, วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, วรรัตน์ อภินันท์กูล, ณัฏฐลักษณ์ ศรีมีชัย, และ สุวิธิดา จรุงเกียรติกุล. (2552). การพัฒนากิจกรรมการเรียนรู้ของผู้ใหญ่วัยแรงงานเพื่อส่งเสริมการเรียนรู้ในการเตรียมความพร้อมเมื่อเข้าสู่วัยผู้สูงอายุ. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย และสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ.
อาชัญญา รัตนอุบล, สารีพันธุ์ ศุภวรรณ, วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, มนัสวาสน์ โกวิทยา, วรรัตน์ ปทุมเจริญวัฒนา, ปาน กิมปี, ณัฏฐลักษณ์ ศรีมีชัย, สุวิธิดา จรุงเกียรติกุล, และ ระวี สัจจโสภณ. (2553). การศึกษาแนวทางการส่งเสริมการจัดการศึกษา/เรียนรู้สำหรับผู้สูงอายุ. กรุงเทพฯ: สำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ.
อาชัญญา รัตนอุบล, ปาน กิมปี, สารีพันธุ์ ศุภวรรณ, วีระเทพ ปทุมเจริญวัฒนา, วรรัตน์ อภินันท์กูล, และ ระวี สัจจโสภณ. (2554). การศึกษาและการเรียนรู้ตลอดชีวิตของผู้สูงอายุไทย. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย.
อารี จำปากลาย, ปัทมา ว่าพัฒนวงศ์, และ กาญจนา ตั้งชลทิพย์ (บก.). (2558). ใครเป็นใครบนเครือข่ายสังคมออนไลน์: ความหลากหลายทางคุณลักษณะและพฤติกรรม. นครปฐม: สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล.
เอมอร จารุรังษี. (2558). “หน่วยที่ 1: แนวคิดและทฤษฎีพัฒนาการวัยผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ”. เอกสารการสอนชุดวิชา พัฒนาการวัยผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ สาขาวิชามนุษยนิเวศศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, นนทบุรี.
บทสัมภาษณ์
ประกอบ อุดมสวัสดิ์. ประธานชมรมผู้สูงอายุ โรงพยาบาลนภาลัย. (13 ธันวาคม 2560). สัมภาษณ์.
เลี่ยม บุตรจันทา. ผู้นำชุมชนบ้านนาอีสาน จังหวัดฉะเชิงเทรา. (14 ธันวาคม 2560). สัมภาษณ์.
ศศิพัฒน์ ยอดเพชร. ข้าราชการบำนาญ. (22 ธันวาคม 2560). สัมภาษณ์.
ศิริวรรณ อรุณทิพย์ไพฑูรย์. ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านผู้สูงอายุ กรมกิจการผู้สูงอายุ. (19 ธันวาคม 2560). สัมภาษณ์.
สมทรง แสงตะวัน. ครูภูมิปัญญาไทยด้านเกษตรกรรม จังหวัดสมุทรสงคราม. (13 ธันวาคม 2560). สัมภาษณ์.
สนทนากลุ่ม
- กลุ่มผู้สูงอายุ
จินดา น้ำดอกไม้, อายุ 61ปี. เลขานุการ กิจกรรมในชุมชน. (25 มีนาคม 2561). สนทนากลุ่ม.
ทนงศักดิ์ ด้วงเงิน, อายุ 65 ปี. ที่ปรึกษาชุมชน. (25 มีนาคม 2561). สนทนากลุ่ม.
ประทุม ภู่อร่าม, อายุ 68 ปี. ตัวแทนจ?ำหน่ายสินค้าศูนย์หัตถกรรม. (25 มีนาคม 2561). สนทนากลุ่ม.
สมคิด ด้วงเงิน, อายุ 77 ปี. ประธานศูนย์หัตถกรรมทองลงหิน. (25 มีนาคม 2561). สนทนากลุ่ม.
- กลุ่มผู้ทรงคุณวุฒิ
ถิรนันท์ อนวัชศิริวงศ์. อดีตอาจารย์ประจำคณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. (25 มีนาคม 2561). สนทนากลุ่ม.
ศิริวรรณ วัฒนไพบูลย์. ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านผู้สูงอายุ กรมกิจการผู้สูงอายุ. (25 มีนาคม 2561). สนทนากลุ่ม.
สว่าง แก้วนันทา. ผู้อ?ำนวยการมูลนิธิพัฒนางานผู้สูงอายุ. (25 มีนาคม 2561). สนทนากลุ่ม.
โสภิต หวังวิวัฒนา. นักจัดรายการวิทยุ และอดีตผู้อ?ำนวยการสมาคมนักข่าววิทยุ และโทรทัศน์ไทย. (25 มีนาคม2561). สนทนากลุ่ม.
ข้อเขียนจากหนังสือพิมพ์
ฉลามเขียว: Line ครองประเทศไทย. (28 ตุลาคม 2556). บ้านเมือง, น. 3.
มองอย่างวีระศักดิ์: ทีวีและแท็บเล็ตส?ำหรับผู้สูงอายุ. (30 ตุลาคม 2557). โพสต์ทูเดย์, น. 1.
ศิริพงษ์ วิทยวิโรจน์: ไลน์ในสังคมสมัยใหม่. (29 ธันวาคม 2557). มติชน, น. 20.
ศิริพงษ์ วิทยวิโรจน์: สังคมเน็ตพาเพลิน. (16 กุมภาพันธ์ 2558). มติชน, น. 20.
โลกสองวัย: ชีวิตอยู่กับ ‘ไลน์’. (18 พฤษภาคม 2558). มติชน, น. 18.
Jolls, Tessa, and Thoman, Elizabeth. (2008). Literacy for the 21st Century: An Overview & Orientation Guide To Media Literacy Education. Retrieved from https://1th.me/1HsN
Fedorov, Alexander. (2011). Levels of media competence: Russian approach. Acta Didactica Napocensia, 4 (2-3), pp. 59-68. Retrieved from: https://eric.ed.gov/?id=EJ1055887
Hobbs, Renee. (2010). Digital and media literacy: a plan of action. Washington, D.C.: the Aspen Institute.
Retrieved from: https://kng.ht/2IioUHt
Media Smarts. (n.d.). Digital literacy fundamentals. Retrieved from: http://mediasmarts.ca/digital-media-literacy-fundamentals/digital-literacyfundamentals [May 25, 2018].
Mihailidis, P., & Thevenin, B. (2013). Media Literacy as a Core Competency for Engaged Citizenship in Participatory Democracy. American Behavioral Scientist, 57(11.), p. 1611. Retrieved from: http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0002764213489015 [May 25, 2018]
Potter, W. James. (2014). Media Literacy. (7th edtition). Santa Barbara: University of California.
Silver, Aviva. (2009). A European Approach to Media Literacy: Moving toward an Inclusive Knowledge Society. In: Divina Frau-Meigs and Jordi Torrent (eds.) Mapping Media Education Policies in the World: Visions, Programmes, and Challenges, pp. 11-13. New York, NY: The United Nations-Alliance of Civilizations in co-operation with Grupo Comunicar.
Thoman, Elizabeth and Jolls, Tessa. (2008). Literacy for the 21st century: An Overview & Orientation Guide to Media Literacy Education. (2nd ed.). Malibu, CA: Center for Media Literacy.
United Nations. (2009). World population aging. New York: Department of Economic and Social Affairs.
Whitbourne, Susan K., and Whitbourne Stacey B. (2014). Adult development and aging: biopsychosocial perspectives. 5th edition. Hoboken, NJ: Wiley.