“ความเชื่อปู่ผ่าน” กับความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ-สังคมของชุมชน บ่อพันขันอำเภอสุวรรณภูมิ จังหวัดร้อยเอ็ด หลังปี 2524-2560
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความนี้ต้องการแสดงให้เห็นถึงความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ-สังคม ที่เกิดขึ้นจากโครงการพัฒนาต่างๆของรัฐซึ่งมีส่วนสำคัญอย่างยิ่งที่ทำให้ความเชื่อปู่ผ่านแปรเปลี่ยนไปอย่างมีพลวัต ด้วยวิธีการศึกษาแบบประวัติศาสตร์ พบว่าก่อนเข้าสู่ปี 2524 ความเชื่อปู่ผ่านมีบทบาทในฐานะผีผู้ดูแลบ่อเกลือและดูแลความสงบสุขของชุมชนที่อาศัยอยู่รอบ ๆ บ่อพันขันและชุมชนอื่น ๆ ที่เดินทางมาทำเกลือ เช่น ชุมชนในพื้นที่อำเภอพนมไพร อำเภอสุวรรณภูมิ จังหวัดร้อยเอ็ด และอำเภอราษีไศล จังหวัดศรีสะเกษ
เป็นต้น ต่อมาในปี 2524 หลังจากการก่อสร้างชลประทานกั้นลำน้ำเสียว ทำให้น้ำท่วมขังบ่อเกลือและกลายเป็นแอ่งน้ำขนาดใหญ่ ส่งผลให้ชุมชนไม่สามารถผลิตเกลือได้อีกต่อไป พลังศักดิ์สิทธิ์ของความเชื่อปู่ผ่านจึงเริ่มคลายตัวลงและเปลี่ยนบทบาทไปเป็นผู้ดูแลแหล่งน้ำแทน อย่างไรก็ดีนับตั้งแต่หลังปี 2550 พลังศักดิ์สิทธิ์ของปู่ผ่านได้แผ่ขยายในบริเวณที่กว้างขวางออกไปอีกครั้ง ภายใต้บริบทการท่องเที่ยวโดยชุมชนท้องถิ่น เจ้าปู่ผ่านจึงมีบทบาทใหม่ในฐานะความเชื่อที่ดลบันดาลให้เกิดความสำเร็จแห้งชีวิต ลาภ ยศ ชื่อเสียงแก่ชีวิตผู้คน นอกจากนี้ความเชื่อเจ้าปู่ผ่านยังถูกใช้เพื่อต่อสู้ต่อรองของชุมชน รัฐราชการ ผู้นำทางพิธีกรรม คณะสงฆ์ อย่างซับซ้อน
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
ต้นฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์ในวารสารคณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ถือเป็นกรรมสิทธิ์ของมหาวิทยาลัยแม่โจ้ ห้ามนำข้อความทั้งหมดหรือบางส่วนไปพิมพ์ซ้ำ เว้นเสียแต่จะได้รับอนุญาตจากมหาวิทยาลัยฯ เป็นลายลักษณ์อักษรReferences
กรมพัฒนาที่ดิน. (2540). สรุปโครงการพัฒนาทุ่งกุลาร้องไห้. กรุงเทพฯ: กรมพัฒนาที่ดิน.
เกษม เพ็ญภินันท์. (2550). สู่พรมแดนความรู้เรื่องวัฒนธรรมบริโภค : ความเป็นปกติวิสัยของการบริโภควัฒนธรรมในชีวิตประจำวัน. กรุงเทพฯ:ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร.
ขาว สมอาษา. (2552). การต่อรองเชิงอำนาจเพื่อการจัดการทรัพยากรธรรมชาติของชาวชุมชนบ่อพันขัน (วิทยานิพนธ์ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต). มหาวิทยาลัยมหาสารคาม.
คายส์ ชาร์ลส์ เอฟ. (2552) แนวคิดท้องถิ่นภาคอีสานนิยมในประเทศไทย. แปลโดย รัตนา โตสกุล
อุบลราชธานี : ศูนย์วิจัยอนุภาคลุ่มแม่น้ำโขง คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
จิราพร แซ่เตียว. (2565). ชาวนายุคดิจิทัลแห่งทุ่งกุลา. วารสารเมืองโบราณ. 48(1), 29.
ณัฐวิทย์ พิมพ์ทอง. (2565). บทบาทของ “ผีปู่ผ่าน” หลังยุคทำเกลือ. วารสารเมืองโบราณ. 48(1), 55-56.
เดช ภูสองชั้น. (2546). ประวัติศาสตร์สามัญชนคนทุ่งกุลา. กรุงเทพฯ: มติชน.
ธิติญา เหล่าอัน. (2553). ความเปลี่ยนแปลงเศรษฐกิจของชาวนาอีสานตั้งแต่ 2500-2550 ศึกษากรณีหมู่บ้านกู่กาสิงห์อำเภอเกษตรวิสัย จังหวัดร้อยเอ็ด (วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต). มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
นราวิทย์ ดาวเรือง (2564) เจ้าพ่อศรีนครเตา: การกลายเป็น “ผีใหญ่” ภายใต้ความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ-สังคมในพื้นที่ทุ่งกุลาร้องไห้ ตั้งแต่หลังทศวรรษที่ 2500-2560 (วิทยานิพนธ์ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต). มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
นิธิ เอียวศรีวงศ์. (2551) ผีแม่ม่าย. ศิลปวัฒนธรรม. 29 (8), 126
นิธิ เอี่ยวศรีวงศ์. (2558). ผีบรรพบุรุษ. มติชนสุดสัปดาห์. 35 (1832), 36-37
นิวัต กองเพียร. (2550). ไปเที่ยวทุ่งกุลาไหว้พระพุทธบาท. มติชนรายวัน. (11 พฤศจิกายน), 21 “บ่อพันขัน บ่อเกลือดึกดำบรรพ์ 2,500 ปีมาแล้วที่ทุ่งกุลาร้องไห้ในอีสาน”. (2549). หนังสือพิมพ์มติชน. (8 ธันวาคม), 34
ประนุช ทรัพยสาร. (2525). วิวัฒนาการเศรษฐกิจหมู่บ้านในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย พ.ศ. 2394-2475 (วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต). จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ประสิทธิ์ ลีปรีชา. (2560) เทพารักษ์ล้านนา:จากหอผีสู่ปูนปั้นศาลเจ้าและอนุสาวรีย์ท้องถิ่น. เชียงใหม่: ศูนย์วิจัยและบริการวิชาการคณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัย เชียงใหม่.
เผด็จ กาญจนกูล. (2528). การบรรยายเรื่องโครงการพัฒนาทุ่งกุลาร้องไห้ พ.ศ. 2528-2529. ศูนย์พัฒนาที่ดินโครงการพัฒนาที่ดินทุ่งกุลาร้องไห้ : เอกสารอัดสำเนา,
หน้า
พระปลัดอำพร สมอาษาและคณะวิจัย. (2553). โครงการวิจัยชุดประวัติศาสตร์ท้องถิ่นบ่อพันขัน ตำบลเด่นราษฎร์อำเภอหนองฮี จังหวัดร้อยเอ็ด. กรุงเทพฯ: สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย
พระเอกลักษณ์ อชิโต และคณะ. (2563). “ผี” ท้องถิ่นกับ การทําให้เป็นพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ในวัดทางศาสนาสู่การขับเคลื่อนเศรษฐกิจชุมชน: กรณีศึกษา วัดเจดีย์ (ไอ้ไข่) อําเภอสิชล จังหวัดนครศรีธรรมราช. วารสาร มจร สังคมศาสตร์ ปริทรรศน์. 9(4), 269-283
เมธินีย์ ชอุ่มผล. (2565). วิถีคนทำเกลือบ่อพนขัน. วารสารเมืองโบราณ. 48(1),78
วลัยลักษณ์ ทรงศิริ. (2556) นิเวศวัฒนธรรมในความเปลี่ยนแปลง. กรุงเทพฯ : มูลนิธิเล็กประไพ-วิริยะพันธุ์.
สมศรี ชัยวณิชยา. (2548). นโยบายพัฒนาภาคตะวันออกเฉียงเหนือของรัฐบาลไทยระหว่าง พ.ศ. 2494-2519 (วิทยานิพนธ์ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต). กรุงเทพ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
สุเทพ สุนทรเภสัช. (2548) หมู่บ้านอีสานยุคสงครามเย็น : สังคมวิทยาหมู่บ้านภาคตะวันออกเฉียงเหนือ. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มติชน,
สุจิตต์ วงศ์เทศ, บรรณาธิการ. (2547). ทุ่งกุลาอาณาจักรเกลือ 2,500 ปี จากยุคแรกเริ่มล้าหลังสู่ยุคมั่งคั่งข้าวหอม. กรุงเทพฯ: ศิลปวัฒนธรรม.
สุนีย์ ประสงค์บัณฑิต. (2553). แนวคิดฮาบิทัสของปแอร บูรดิเยอ กับทฤษฎีทางมานุษยวิทยา. กรุงเทพฯ: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องคกรมหาชน)
สำนักเลขนุการคณะกรรมการบริหารโครงการพัฒนาทุ่งกุลาร้องไห้. (2527). รายงานโครงการพัฒนาทุ่งกุลาร้องไห้.กรุงเทพฯ:ศูนย์โครงการพัฒนาที่ดินทุ่งกุลาร้องไห้
กรมพัฒนาที่ดิน.
เอเจียน, ฟรองซัวร์ เอมมอนิเยร์. (2541). บันทึกการเดินทางในลาว(ภาคสอง พ.ศ.2440) Voyage dans le Laos Tome Premier 1895. แปลโดย ทองสมุทร โดเร และ สมหมาย เปรมจิตต์. เชียงใหม่ : สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
Hobsbawm,E. and Terence, R. (ed). (1983). The Invention of Tradition. Cambridge: Cambridge University Press.