สัญลักษณ์และความหมายในประเพณีเกี่ยวกับผู้สูงวัยในสังคมไทย

บทคัดย่อ

บทความนี้มุ่งหมายเพื่อศึกษาประเพณีและสัญลักษณ์ที่ปรากฏในประเพณีของผู้สูงวัยในสังคมไทย ศึกษาข้อมูลจากเอกสารงานวิจัยและค้นคว้าข้อมูลผ่านฐานข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์และหนังสือที่เกี่ยวข้องกับประเพณีไทย ประเพณีชีวิตจากห้องสมุดของสถาบันการศึกษาและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง และได้คัดเลือกประเพณีมาทั้งหมด 4 ประเพณีดังนี้ ประเพณีแซยิด ประเพณีรดน้ำดำหัวผู้สูงวัย ประเพณีตานขันเข้าคนเถ้าจ๋ำศีล และประเพณีสืบชะตา วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้กรอบแนวคิดสัญลักษณ์ในพิธีกรรมของวิกเตอร์ เทอร์เนอร์ (Victor Turner) และแนวคิดพิธีกรรมเปลี่ยนผ่านของแวน เก็นเน็ป (Van Gennep) พบว่า ความหมายเชิงสัญลักษณ์ที่ปรากฏในประเพณีที่เกี่ยวข้องกับผู้สูงวัยในสังคมไทยทั้ง 4 ประเพณี มี 3 ด้าน ได้แก่ วัตถุสัญลักษณ์ พฤติกรรมสัญลักษณ์ และพื้นที่สัญลักษณ์ ด้านวัตถุสัญลักษณ์เป็นสัญลักษณ์ที่แสดงการอวยพรต่อผู้สูงวัย แสดงออกถึงการขอขมาต่อผู้สูงวัย แสดงออกถึงการปัดเป่าสิ่งชั่วร้าย แสดงออกถึงความศรัทธาและความเป็นสิริมงคล ด้านพฤติกรรมสัญลักษณ์สื่อเป็นนัยถึงความเคารพนับถือต่อผู้สูงวัย ความกตัญญูต่อผู้สูงวัย และเพื่อความเป็นสิริมงคล และด้านพื้นที่สัญลักษณ์ ได้แก่ ลานวัด เรือน เบญจา ปะรำพิธี โขงชะตาหรือซุ้มเครื่องสืบชะตา พื้นที่ทั้งหมดนี้เป็นพื้นที่ที่คนภายในชุมชนให้การยอมรับว่าเป็นบริเวณศักดิ์สิทธิ์ที่ใช้สำหรับประกอบพิธีกรรม ความหมายเชิงสัญลักษณ์ในพิธีกรรมที่ปรากฏขึ้นนั้นยังสามารถเชื่อมโยงไปยังแนวคิดพิธีกรรมเปลี่ยนผ่านแสดงให้เห็นได้จากองค์ประกอบและขั้นตอนในการประกอบพิธีกรรม เช่น กฎเกณฑ์อายุในประเพณีแซยิด ข้อห้ามในประเพณีรดน้ำดำหัว และความเชื่อเรื่องการเกิดใหม่ในประเพณีสืบชะตา จากที่ได้กล่าวไปสะท้อนให้เห็นว่าประเพณีดังกล่าวล้วนให้ความสำคัญกับผู้สูงวัยทั้งสิ้น ดังนั้นเพื่อป้องกันไม่ให้ความสำคัญของผู้สูงวัยในสังคมไทยเลือนหายเราจึงควรให้การสนับสนุนประเพณีที่เกี่ยวข้องกับผู้สูงวัยอื่น ๆ ให้คงอยู่ในสังคมไทยตลอดไป