สัตว์เดรัจฉานในปัญญาสชาดก: บทบาทและความสำคัญต่อการสื่อสารแนวคิดทางพระพุทธศาสนา

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาบทบาทของสัตว์เดรัจฉานที่ปรากฏในปัญญาสชาดก และ 2) ศึกษาความสำคัญของตัวละครสัตว์เดรัจฉานต่อการสื่อสารแนวคิดทางพระพุทธศาสนาจากปัญญาสชาดก ผู้วิจัยใช้แนวคิดเรื่องตัวละครขององค์ประกอบเรื่องเล่า และกรอบแนวคิดทางพระพุทธศาสนาในการวิเคราะห์ ผลการวิจัยพบว่า บทบาทของตัวละครสัตว์เดรัจฉานจำแนกได้ 2 ลักษณะ คือ บทบาทด้านบวกและบทบาทด้านลบ บทบาทด้านบวก ได้แก่ ตัวละครสัตว์เดรัจฉานมีลักษณะเป็นผู้มีคุณธรรม ส่วนบทบาทด้านลบ ได้แก่ ตัวละครสัตว์เดรัจฉานมีสถานะที่ต่ำต้อยกว่ามนุษย์ เป็นผู้ไม่มีเหตุผล ไม่มีปัญญาแยกผิดชอบชั่วดีได้ ขาดคุณธรรม เห็นแก่ตัว และการกล่าวโทษผู้อื่น บทบาทของสัตว์เดรัจฉานในปัญญาสชาดกดังกล่าวได้สื่อสารแนวคิดทางพระพุทธศาสนา ได้แก่ หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา อุดมการณ์พระโพธิสัตว์ แนวคิดเรื่องกรรม การอยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข และความเป็นจริงของมนุษย์และโลก ปัญญาสชาดกจึงเป็นวรรณกรรมพื้นบ้านที่สืบทอดกลวิธีการแต่งที่มุ่งนำเสนอตัวละครสัตว์เดรัจฉานในการดำเนินเรื่องอย่างโดดเด่นและตัวละครเดรัจฉานเป็นองค์ประกอบที่ยังคงเน้นย้ำแนวคิดสำคัญของพระพุทธศาสนาดังเช่นนิบาตชาดกในพระไตรปิฎก