โยนิโสมนสิการ : เปลี่ยนวิธีคิด เพื่อชีวิตที่มีความสุข

ผู้แต่ง

  • จิรชฎา เชียงกูล นักวิชาการอิสระ, กรุงเทพมหานคร
  • ตระกูล พุ่มงาม กรรมการผู้จัดการ ห้างหุ้นส่วนจำกัดจันทิมาก่อสร้าง อำเภอเมืองสมุทรปราการ จังหวัดสมุทรปราการ
  • ประพีร์ บุรี กลุ่มบริษัทภิรัชบุรี แขวงคลองตันเหนือ เขตวัฒนา กรุงเทพมหานคร
  • ทิพภา ปุณสีห์ นักวิชาการสาธารณสุขชำนาญการ กระทรวงสาธารณสุข นนทบุรี

คำสำคัญ:

โยนิโสมนสิการ, วิธีคิด, ชีวิต, ความสุข

บทคัดย่อ

โยนิโสมนสิการ เป็นมูลรากที่เป็นยอดของธรรม หมายถึง ความคิดด้วยปัญญาโดยแยบคาย เป็นการพิจารณาโดยอาศัยหลักธรรมที่ได้มีการประมวลตามหลักพุทธมีรูปแบบวิธีคิด 10 ประการ ได้แก่ 1. วิธีคิดแบบสืบสาวเหตุปัจจัย 2. วิธีคิดแบบแยกแยะส่วนประกอบ 3. วิธีคิดแบบสามัญลักษณ์ 4. วิธีคิดแบบอริยสัจ 5. วิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ 6. วิธีคิดแบบเห็นคุณโทษและทางออก 7. วิธีคิดแบบรู้คุณค่าแท้-คุณค่าเทียม 8. วิธีคิดแบบเร้าคุณธรรม 9. วิธีคิดแบบอยู่กับปัจจุบัน 10. วิธีคิดแบบวิภัชชวาท ทั้งหมดนี้เป็นความคิดที่เกิดจากการมีสติและผ่านการวิเคราะห์ภายในจิตอย่างละเอียดถี่ถ้วน โยนิโสมนสิการเป็นอาหารของสติสัมปชัญญะ เป็นวิธีการที่ทำให้เกิดปัญญา หรือเป็นรุ่งอรุณของปัญญา ที่สามารถสกัดอวิชชาและตัณหาไปพร้อมกัน รวมถึง ความสามารถที่จะจัดความนึกคิดเข้าสู่แนวทางที่ถูกต้อง ไม่ยึดติด ให้มีแนวทางในการดำเนินชีวิต หลักธรรมโยนิโสมนสิการสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในด้านต่าง ๆ ได้มากมายใช้ได้ทุกเวลาพึงใช้แทรกอยู่ในการดำเนินชีวิตประจำวัน เริ่มตั้งแต่การตั้งความคิด ทางเดินกระแสความคิด เพื่อนำไปปฏิบัติให้เกิดผลลัพธ์ที่ดีในการดำเนินชีวิตและช่วยเหลือผู้อื่นได้ เป็นหลักการที่ปรับใช้ให้เหมาะสมกับสถานการณ์ ที่เป็นแนวทางการจัดการความคิดและแก้ปัญหาได้ จนเป็นบุคคลผู้ประเสริฐ ยกระดับจิตให้เป็นผู้มีความคิดดี พูดดี และทำสิ่งดี ๆ ไม่มีอะไรร้ายเมื่อจิตใจดี โยนิโสมนสิการจึงนำสามารถเปลี่ยนชีวิตให้มีความสุขเพิ่มขึ้นได้

เอกสารอ้างอิง

ณัฐรินทร์ นิธีกีรติชานนท์. (2559). ลักษณะจิตงอกงามตามหลักพุทธจิตวิทยาของผู้ปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน เขตคลองสาน กรุงเทพมหานคร (ปริญญานิพนธ์ดุษฎีบัณฑิต). มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. พระนครศรีอยุธยา.

พุทธทาสภิกขุ. (2549). ปฏิจจสมุปบาทชุดลอยปทุม. กรุงเทพฯ : ธรรมทานมูลนิธิ.

“________”. (2564). ธรรมโฆษณ์ (พิมพ์ครั้งที่ 3). สุราษฎร์ธานี : ธรรมสภา.

พระครูรัตนญาณวิมล (มนตรี รตฺนญาโณ). (2560). กระบวนการสร้างแรงจูงใจในการพัฒนาตนของชาวพุทธตามหลักพุทธจิตวิทยา (ปริญญานิพนธ์ปริญญาดุษฎีบัณฑิต). มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. พระนครศรีอยุธยา.

พระธรรมปิฎก (ป.อ.ปยุตฺโต). (2543). พุทธธรรม ฉบับปรับปรุงและขยายความ (พิมพ์ครั้งที่ 9). กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.

พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต). (2548). พุทธธรรม ฉบับปรับปรุงและขยายความ (พิมพ์ครั้งที่ 6). กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.

“________” . (2550). สุขภาวะองค์รวมแนวพุทธ (พิมพ์ครั้งที่ 11). กรุงเทพฯ : บริษัทสหธรรมิก จำกัด.

พระมหาสมบูรณ์ วุฑฺฒิกโร. (2564). บรรยายในการสัมมนา มองทุกข์ให้สุขได้. 14 มีนาคม 2564. มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. พระนครศรีอยุธยา.

พระมหาสุเทพ สุทธิญาโณ. (2566). อยู่ข้าง ๆ อย่างเข้าใจ. กรุงเทพฯ : บริษัทวิชกรุ๊ป จำกัด.

พระมหาหนูพัฒน์ กองบาง. (2544). การศึกษาวิเคราะห์วิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการในพระสุตตันตปิฏก (วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต). มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. กรุงเทพฯ.

ว.วชิรเมธี. (2556). ความสุขในกำมือ. นนทบุรี : สำนักพิมพ์ปราณ.

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป.อ.ปยุตฺโต). (2563). พุทธธรรม (พิมพ์ครั้งที่54). กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์ผลิธัมม์.

สุมน อมรวิฒน์. (2530). การสอนโดยสร้างศรัทธาและโยนิโสมนสิการ (พิมพ์ครั้งที่2). กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์โอเดียนสโตร์.

พระอธิการนิรันดร กนฺตสีโล. (2564). แนวทางการใช้หลักโยนิโสมนสิการเพื่อลดปัญหาการเสพสื่อเทคโนโลยีในสังคมไทย (วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต). มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลัย. พระนครศรีอยุธยา.

Brown, K. W. & Ryan, R. (2003). The Benefits of Being Present: Mindfulness and Its Role in Psychological Well-being. Journal of personally and social psychology, 84(4), 822-848.

Jack, D.E. (1984). Therapeutic Aims in Psychotherapy and Meditation: Developmental Stages in the Representation of Self. The Journal of Transpersonal Psychology, 16(1), 24-27.

Witkiewitz, K., Marlatt, A. G. & Walker, D. (2005). Mindfulness-based Relapse Prevention for Alcohol and Substance Use Disorders”, Journal of Cognitive Psychotherapy, 19(3), 211-228.

ดาวน์โหลด

เผยแพร่แล้ว

2025-06-15

รูปแบบการอ้างอิง

เชียงกูล จ., พุ่มงาม ต., บุรี ป., & ปุณสีห์ ท. (2025). โยนิโสมนสิการ : เปลี่ยนวิธีคิด เพื่อชีวิตที่มีความสุข. วารสารจิตวิทยาพุทธศาสตร์ประยุกต์เพื่อสังคม, 11(1), 315–328. สืบค้น จาก https://so03.tci-thaijo.org/index.php/human/article/view/281494