กระบวนการยุติธรรมทางเลือก: สภาพการดำเนินการระงับข้อพิพาททางเลือก ของประชาชนในพื้นที่ชุมชนจังหวัดชายแดนภาคใต้

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสภาพการดำเนินการระงับข้อพิพาททางเลือกในชุมชนของประชาชนในพื้นที่ท้องถิ่นจังหวัดชายแดนภาคใต้ โดยใช้วิธีวิทยาการวิจัยผสานวิธี การเก็บข้อมูลเชิงปริมาณโดยใช้แบบสอบถาม จากกลุ่มตัวอย่างซึ่งเป็นประชาชนทั่วไปในจังหวัดชายแดนภาคใต้ จำนวนทั้งสิ้น 1,100 ชุด และเก็บรวบรวมข้อมูลเชิงคุณภาพจากการประชุมกลุ่ม (Focus Group) ของผู้นำชุมชนและผู้นำศาสนา จำนวน 30 คน ตรวจสอบความเที่ยงตรงของแบบสอบถามโดยผู้เชี่ยวชาญและวิเคราะห์หาค่าครอนบัคแอลฟ่า วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้ค่าสถิติพื้นฐาน ได้แก่ จำนวน ร้อยละ ค่าเฉลี่ย และการวิเคราะห์เนื้อหา ผลการวิจัยพบว่า ประชาชนส่วนใหญ่เคยเข้าร่วมการระงับข้อพิพาททางเลือกในรูปแบบการเจรจาต่อรองและการไกล่เกลี่ย โดยมีส่วนร่วมการระงับข้อพิพาทในบทบาทของผู้ดำเนินการหรือคนกลาง ซึ่งผลการดำเนินการปรากฏออกมาในลักษณะที่สามารถยุติข้อพิพาทได้เป็นส่วนใหญ่ นอกจากนี้ ยังพบว่าการระงับข้อพิพาททางเลือกในชุมชนจังหวัดชายแดนภาคใต้ใช้รูปแบบการไกล่เกลี่ยเป็นหลัก โดยผ่านคนกลางซึ่งเป็นผู้นำชุมชนหรือผู้นำศาสนาอันเป็นที่เคารพนับถือของคนในชุมชน อย่างไรก็ตาม แนวปฏิบัติในการยุติความขัดแย้งมีความแตกต่างตามบริบทชุมชนและลักษณะของข้อพิพาท ประกอบด้วย การไกล่เกลี่ยโดยใช้หลักการมีส่วนร่วม การไกล่เกลี่ยโดยใช้หลักหุกุมฟากัต การไกล่เกลี่ยโดยใช้หลักบารมี การไกล่เกลี่ยโดยใช้หลักความเป็นพี่น้องในอิสลาม และการไกล่เกลี่ยโดยใช้หลักบูรณาการ จึงเสนอแนะได้ว่าภาครัฐควรพัฒนาศักยภาพของผู้นำศาสนาและผู้นำในชุมชนให้มีความรู้ด้านกฎหมายและมีทักษะในการเจรจาประนีประนอมเพื่อระงับข้อพิพาท เพื่อเป็นประโยชน์ในการพัฒนาระบบยุติธรรมทางเลือกในชุมชนให้มีการดำเนินการที่มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น