ภูมิศาสตร์วัฒนธรรม:เส้นทางอารยธรรมและการเชื่อมโยง พระพุทธศาสนาในภูมิภาคลุ่มน้ำโขงตอนกลาง

บทคัดย่อ

การศึกษาวิจัยเรื่องนี้ มีวัตถุประสงค์ ดังนี้ 1) เพื่อศึกษาอารยธรรมและความเชื่อมโยงพระพุทธศาสนาด้านภาษาและวรรณกรรมของคนไทยในภูมิภาคลุ่มน้ำโขงตอนกลาง 2) เพื่อศึกษาอารยธรรมและความเชื่อมโยงพระพุทธศาสนาด้านความเชื่อและพิธีกรรมของคนไทยในภูมิภาคลุ่มน้ำโขงตอนกลาง 3) เพื่อศึกษาอารยธรรมและความเชื่อมโยงพระพุทธศาสนาด้านขนบธรรมเนียม ประเพณี และวัฒนธรรมของคนไทยในภูมิภาคลุ่มน้ำโขงตอนกลาง และ 4) เพื่อศึกษาและวิเคราะห์เส้นทางอารยธรรมและความเชื่อมโยงทางพระพุทธศาสนาในวิถีชีวิตของคนไทยแถบลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลาง เป็นงานวิจัยแบบผสานวิธี (Mixed Methods Research) ได้แก่ เชิงปริมาณ โดยใช้แบบสอบถามใช้การสุ่มตัวอย่างแบบง่าย กลุ่มตัวอย่าง คือ ประชาชน ทั้งหมดจำนวน 400 รูป/คน และเชิงคุณภาพ โดยใช้แบบสัมภาษณ์ใช้การสุ่มตัวอย่างแบบเจาะจง ผู้ให้ข้อมูลหลัก ได้แก่ 1) พระภิกษุสงฆ์ 2) ผู้ทรงคุณวุฒิ และ 3) ผู้นำชุมชน ทั้งหมดจำนวน 22 รูป/คน โดยวิเคราะห์ถึงเส้นทางอารยธรรมและความเชื่อมโยงพระพุทธศาสนาในวิถีชีวิตของคนไทยแถบลุ่มน้ำโขงตอนกลาง เพื่อให้ทราบถึงภูมิศาสตร์วัฒนธรรมของพระพุทธศาสนาต่อไป

ผลการวิจัย พบว่า

1. การศึกษาภาษาธรรมในท้องถิ่นต่าง ๆ ตลอดลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลางมีอยู่น้อยมากและมีแนวโน้มจะหมดไป แต่พระสงฆ์ก็ยังการศึกษาภาษาบาลีเพื่อที่จะศึกษาพระธรรมคำสอน ในด้านวรรณกรรมทางพระพุทธศาสนาและวรรณกรรมพื้นบ้าน พระภิกษุสงฆ์ยังนำมาเทศนาสั่งสอนอยู่บ้าง แต่วรรณกรรมเหล่านี้มักนำมาสู่สังคมโดยการแสดงมหรสพพื้นบ้าน


2. 2. คนในลุ่มน้ำโขงมีความเชื่อมั่นศรัทธาในพระพุทธศาสนาสูงมาก โดยจะแสดงออกโดยการประกอบพิธีทางพระพุทธศาสนาแม้ว่า จะมีความเชื่อที่เกี่ยวกับเทวดาอารักษ์ ผีบรรพบุรุษ ผีปู่ตา ปะปนอยู่ด้วยก็ตาม ความเชื่อนี้ก็มักจะมีพระพุทธศาสนาเข้าไปสอดแทรกอยู่ด้วยเสมอ ในด้านพิธีกรรมนั้นคนในลุ่มแม่น้ำโขงมีความคิดเห็นแตกต่างกันไปบ้างตามท้องถิ่น


3. 3. ความศรัทธาในพระพุทธศาสนาเป็นหลักทำให้เกิดพิธีกรรมที่ทำต่อ ๆ กันมาจนกลายเป็นขนบธรรมเนียมประเพณีที่ยิ่งใหญ่ เพราะถือว่าจะได้กุศลมาก นอกจากขนบธรรมเนียมประเพณีทางพระพุทธศาสนาแล้ว ประชาชนในแถบลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลางยังมีความเชื่อทางไสยศาสตร์ที่มีอยู่ในพื้นที่มาแต่โบราณ ในปัจจุบันเยาวชนรับเอาวัฒนธรรมการตะวันตกมาใช้และไม่ให้ความสำคัญกับวัฒนธรรมดั่งเดิมมากนัก


4. เส้นทางอารยธรรมและความเชื่อมโยงทางพระพุทธศาสนาในวิถีชีวิตของคนไทยแถบลุ่มแม่น้ำโขง มีพระพุทธศาสนาทั้งหินยานและมหายานเข้ามาสู่ลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลางหลายเส้นทาง ด้วยการอุปถัมภ์จากกษัตริย์ของอาณาจักรต่าง ๆ พร้อมทั้งการนำเอาวัฒนธรรมด้านต่าง ๆ เข้ามาด้วย แต่เดิมคนในภูมิภาคนี้นับถือภูตผีอยู่ก่อนแล้ว ประชาชนจึงนำเอาพระพุทธศาสนาไปผสมผสานกับประเพณี พิธีกรรม ที่เคยนับถืออยู่ ทำให้พระพุทธศาสนาในภูมิภาคนี้มีลักษณะผูกพันอยู่กับความเชื่อดั้งเดิมอยู่มาก