ศึกษาวิเคราะห์แนวคิดทางพระพุทธศาสนา ที่ปรากฏในเจดีย์เมืองเชียงแสน

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาแนวคิดพุทธศิลปะสมัยเชียงแสน 2) เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมาเจดีย์สมัยเชียงแสน และ 3) เพื่อวิเคราะห์แนวคิดทางพระพุทธศาสนาที่ปรากฏในเจดีย์เมืองเชียงแสน การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) ประกอบด้วยการศึกษาภาคเอกสาร (Documentary Research) และการสัมภาษณ์เชิงลึก (In-depth Interview)      

          ผลการวิจัยพบว่า

          แนวคิดพุทธศิลปะสมัยเชียงแสนนั้น เป็นศิลปะแบบเมืองเชียงแสน เชื่อว่าเป็นเมืองที่รุ่งเรือง เป็นศูนย์กลางแห่งความรุ่งเรืองด้านศิลปะและวัฒนธรรมในเขตภาคเหนือของไทยมาก่อน ในด้านสถาปัตยกรรมด้านเจดีย์นั้น จะมี 2 รูปแบบ กล่าวคือ 1) เจดีย์รูปแบบทรงปราสาท และ 2) เจดีย์ทรงระฆังแบบล้านนา การสร้างเจดีย์ที่มีพร้อมกับการสร้างวัด เพื่อจะทำให้เป็น “มณฑลอันศักดิ์สิทธิ์” การสร้างเจดีย์เป็นการนำพระบรมสารีริกธาตุไว้สักการบูชา              จะนำสิริมงคลมาสู่ชีวิต เจดีย์เปรียบดังองค์พระพุทธเจ้า เป็นศูนย์กลางจักรวาลตามคติพุทธจักรวาล มีฐานะที่เหนือกว่าพระอินทร์และจตุโลกบาล ดังนั้น รูปแบบแผนผังของวัด จึงกำหนดให้เจดีย์เป็นส่วนสำคัญของวัด เรียกว่า เจดีย์ประธาน เจดีย์ยังเทียบได้กับเขาพระสุเมรุศูนย์กลางของจักรวาล มีเขาสัตตบริภัณฑ์เป็นบริวาณล้อมรอบอยู่ 7 ชั้น มีมหาทวีปทั้ง 4 อยู่รอบนอกในแนวแกนทิศหลัก การสร้างเมืองจึงนิยมให้เจดีย์ในวัดเป็นศูนย์กลางของเมือง ในส่วนสัญญะ พบว่า ตอนล่าง ฐานสี่เหลี่ยมชั้นล่างสุด หมายถึง พื้นฐานแห่งการใช้สติพิจารณาถึงสิ่งที่ทำให้เกิดกิเลส หรือสันติปัฏฐาน 4 ในฐานเจดีย์แบบสี่เหลี่ยมชั้นที่ 2 สื่อถึงหลักธรรม อิทธิบาท 4 และในส่วนฐานสี่เหลี่ยมชั้นบน หมายถึง อินทรีย์ 5 หรือพละ 5 ตอนกลางหรือเรือนธาตุ สื่อถึงมรรค 4 ผล 4 และสื่อถึงเป็นผู้สมบูรณ์ ด้วยศีล ฌาน 4 พรหมวิหาร 4 ตอนบนยอดเจดีย์สื่อถึง การบรรลุธรรม ส่วนปลายของยอดเจดีย์ทรงประสาท 5 ยอด ยอดใหญ่อยู่ตรงกลางอันหมายถึง นิพพาน ส่วนยอดเจดีย์ทั้ง 4 หมายถึง อริยสัจ 4 หรือ มรรค 4 ผล 4