อิทธิพลของ “ศาสนา” ในประวัติศาสตร์นิพนธ์ “อารยธรรมโลก”

บทคัดย่อ

โลกภายหลังสถาปนากระบวนทัศน์แบบวิทยาศาสตร์เป็นหลักในการแสวงหาความรู้ศาสนาก็ถูกมองว่าเป็นคู่ตรงข้ามกับวิทยาศาสตร์ อย่างไรก็ตาม บทความนี้มุ่งชี้ให้เห็นประเด็นปัญหาเรื่องการเสื่อมมนต์ขลังของศาสนา ในงานประวัติศาสตร์นิพนธ์อารยธรรมโลก หรือ ประวัติศาสตร์โลก โดยผู้เขียนมีความเห็นแย้งกับเหล่านักวิชาการฆราวาสนิยมที่เชื่อว่าศาสนาได้ถูกแยกออกจากการเมือง และถูกจำกัดบทบาทให้อยู่ในพื้นที่สาธารณะ กระบวนการดังกล่าวเกิดขึ้นในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 19 เป็นต้นมา ซึ่งเป็นช่วงเวลาเดียวกับที่บรรดาชาติตะวันตกเริ่มสร้างองค์ความรู้เกี่ยวกับโลก ผ่านการศึกษาที่เรียกว่า “อารยธรรมโลก” และ “ประวัติศาสตร์โลก” ที่ดูราวกับว่าเป็นความรู้ที่ยอมรับกันโดยทั่วไป ทว่าการศึกษา “อารยธรรมโลก” นี้กลับเป็นหนึ่งในหลักฐานสำคัญที่ทำให้เห็นถึงอิทธิพลทางศาสนาที่ยังคงไม่หมดไปจากการเมืองระหว่างประเทศในยุคหลังสนธิสัญญาเวสต์ฟาเลียแต่อย่างใด ดังจะเห็นได้จากพัฒนาการของกระบวนการสร้างมโนทัศน์เรื่อง “อารยธรรมโลก” ที่ทำให้ประวัติศาสตร์ยุคโบราณตอนปลายระหว่างคริสต์ศตวรรษที่ 3-6 ต่อเนื่องไปจนถึงประวัติศาสตร์ชาวมุสลิมซึ่งครั้งหนึ่งเคยยิ่งใหญ่และเป็นศูนย์กลางความเจริญในช่วงระหว่างคริสต์ศตวรรษที่ 7-15 กลายเป็นชายขอบของประวัติศาสตร์ในช่วงยุคกลางของยุโรป ผู้เขียนใช้การวิเคราะห์เอกสารทางวิชาการในแนวทางประวัติศาสตร์นิพนธ์เป็นหลักในการศึกษา โดยอาศัยแนวคิดหลังฆราวาสนิยมในการวิเคราะห์ เพื่อสะท้อนให้เห็นว่า การสร้างมโนทัศน์อารยธรรมโลก หรือ ประวัติศาสตร์โลกได้รับอิทธิพลจากความเชื่อทางศาสนามาโดยตลอด แม้ในช่วงเวลาที่นักวิชาการต่างเห็นพร้องร่วมกันว่าอยู่ในจุดสูงสุดของฆราวาสนิยม