วิถีพุทธที่สัมพันธ์กับภูมิปัญญาสุขภาพเพื่อการมีอายุยืนของกลุ่มชนในประเทศไทย และสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว

บทคัดย่อ

การวิจัยวิถีพุทธที่สัมพันธ์กับภูมิปัญญาสุขภาพ เพื่อการมีอายุยืนของกลุ่มชนในประเทศไทย และ สปป.ลาว มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาภูมิปัญญาสุขภาพของพุทธศาสนิกชนผู้มีอายุยืน และสุขภาพแข็งแรงในประเทศไทย และ สปป.ลาว 2) ศึกษาวิธีปฏิบัติตามพุทธวิธีและฮีตคองของสงฆ์ในประเทศไทย และ สปป.ลาว 3) วิเคราะห์องค์ประกอบภูมิปัญญาสุขภาพของพุทธศาสนิกชนที่สัมพันธ์กับการมีอายุยืนในประเทศไทยและจัดทำข้อเสนอเชิงนโยบายการส่งเสริมสุขภาพด้วยวิถีพุทธ “ตนเป็นที่พึ่งแห่งตน” ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย พื้นที่ศึกษาประกอบด้วย จังหวัดมหาสารคาม จังหวัดหนองคายและจังหวัดสุรินทร์ รวมทั้งพื้นที่ สปป.ลาว ได้แก่ เมืองนครไกสอน แขวงสะหวันนะเขต งานวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยใช้การสัมภาษณ์ ผลการวิจัย พบว่าการดูแลสุขภาพแบบวิถีพุทธเป็นการดำเนินชีวิตเพื่อการมีสุขภาพดี สอดคล้องตามหลัก 5 อ. คือ อาหาร อากาศ อุจจาระ อารมณ์ และออกกำลังกาย และหลักสุขภาวะทั้ง 4 มิติ คือ สุขภาวะด้านกาย สุขภาวะด้านจิตใจ สุขภาวะด้านสังคม และสุขภาวะด้านจิตวิญญาณ วิธีปฏิบัติตามพุทธวิธี และฮีตคองของสงฆ์ พบว่าการสร้างเสริมสุขภาพตนเองโดยมีวิธีปฏิบัติตามแบบแผนวิถีพุทธ ดังนี้ 1) ตื่นเช้า ตามนาฬิกาชีวิตและวัตรของสงฆ์ 2) ประกอบกิจกรรม 7 พุทธวิธี คือ ถือศีล สวดมนต์ น้ำมนต์ สมุนไพร เดินจงกรม สมาธิ และฟังธรรม 3) โภชเนมัตตัญญุตา การวิเคราะห์องค์ประกอบภูมิปัญญาสุขภาพ พบว่า องค์ประกอบที่ 1 บุญ คือเป้าหมายชีวิต “วัด” คือแหล่งฟื้นฟูสุขภาพจิต กายตามแบบแผนวิถีพุทธและส่งเสริมสูตร 6 อ. (อาหาร อากาศ อุจจาระ อารมณ์ ออกกำลังกาย และอานาปานสติ) องค์ประกอบที่ 2 การปฏิบัติพฤติกรรมตามวัตรแบบพระสงฆ์ คือภูมิปัญญาสุขภาพ เพื่อการมีอายุยืน ภายใต้บริบทการปกครองชุมชนตามฮีตคอง และปกครองตนเองตามหลักไตรสิกขา องค์ประกอบที่ 3 พระ-หมอ-ครู (ปราชญ์) คือกัลยาณมิตรที่พร้อมช่วยป้องกัน ส่งเสริมรักษาและฟื้นฟูสภาพบุคคลและชุมชนถ้วนหน้า องค์ประกอบที่ 4 ศีลห้า อาหารสี่ ชีวีเคลื่อนไหว กายและใจพักตามนาฬิกา หรือปฏิทินชีวิต คือการดูแลสุขภาพแบบพึ่งตนเอง องค์ประกอบที่ 5 กินข้าวพันธุ์ป่า ปลาเป็นหลัก ผักเป็นยา กล้วยน้ำว้าบำรุงร่างกาย คือสูตรอาหาร คำข้าว (กวฬิงการาหาร) แทนเภสัชวัตถุทางการสาธารณสุข