การแทรกแซงของรัฐบาลกลางต่อองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น กรณีศึกษา เทศบาลเมืองปากน้ำสมุทรปราการ และเทศบาลเมืองกาฬสินธุ์

บทคัดย่อ

การวิจัยเรื่องนี้ มีวัตถุประสงค์การวิจัยรวม ๔ ประการ คือ (๑) เพื่อศึกษาการแทรกแซงองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นผ่านแนวนโยบายของรัฐ (๒) เพื่อศึกษาผลกระทบต่อเนื้อหาสาระและการปฏิบัติงานตามแผนพัฒนาขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจากการแทรกแซงของรัฐบาล (๓) เพื่อศึกษาลักษณะแนวทางการปรับตัวขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจากการแทรกแซงของรัฐบาล และ (๔) เพื่อศึกษาปัญหาและอุปสรรคพร้อมข้อเสนอแนะขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น อันเป็นประโยชน์ในการบริหารงานของเทศบาล ในด้านระเบียบวิธีวิจัย ผู้วิจัยใช้ระเบียบวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ จากการวิเคราะห์ข้อมูล ทำให้ผู้วิจัยได้ข้อค้นพบ (Findings) เพื่อตอบวัตถุประสงค์ทุกข้อ สรุปได้ดังนี้

               ๑) นโยบายรัฐบาล (สมัยที่นางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร เป็นนายกรัฐมนตรี) นับเป็นนโยบายที่สอดคล้องกับแนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐ ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐ ทุกประการ และเป็นนโยบายที่ดี แต่การที่มีหนังสือสั่งการของกระทรวงมหาดไทยและกรมส่งเสริมการปกครองส่วนท้องถิ่น ซึ่งสั่งการลงไปยังองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นนั้น นับเป็นข้อเสีย นับเป็นการแทรกแซงก้าวล่วงอำนาจอิสระในการบริหารขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ซึ่งขัดหลักแนวคิดทฤษฎีที่ว่า “องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นมีอำนาจอิสระในการบริหารงานที่เป็นไปตามระเบียบกฎหมายที่กำหนดไว้ และยังมีกฎหมายที่สำคัญหลายฉบับ ได้แก่ พ.ร.บ.ระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ. ๒๕๓๔ พ.ร.บ.เทศบาล พ.ศ. ๒๔๙๖ พ.ร.บ.การกระจายอำนาจแก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น พ.ศ. ๒๕๔๒ ในการควบคุมกำกับดูแลท้องถิ่นมากจนเกินไป และกระจายอำนาจในด้านการจัดหารายได้ด้วยตนเอง ที่ยังอยู่ในระดับน้อยมาก

               ๒) ผลกระทบด้านงบประมาณ ทั้ง ๒ เทศบาลดังกล่าว ได้รับผลกระทบน้อย เพียงร้อยละ๑ หรือวงเงินงบประมาณ ๒ ล้านบาท ของงบประมาณประจำปี ๒๐๐ ล้านบาท (๒) ผลกระทบด้านการคลัง ทั้ง ๒ เทศบาลดังกล่าวได้รับผลกระทบมาก เพราะรัฐบาลรวมศูนย์อำนาจในการจัดหารายได้ไว้เป็นส่วนใหญ่ แล้วจัดสรรรายได้ให้แก่ท้องถิ่นในรูปแบบของเงินอุดหนุนและเงินรายได้ที่หน่วยงานของรัฐจัดเก็บ แล้วแบ่งให้ท้องถิ่น รวมทั้งสิ้นประมาณ ร้อยละ ๘๐ และให้ท้องถิ่นจัดเก็บเองเพียงร้อยละ ๒๐ ของเงินรายได้ประจำปีงบประมาณทั้งสิ้น (๓) ผลกระทบต่อการปฏิบัติงานตามแผนพัฒนาท้องถิ่น ทั้ง ๒ เทศบาลดังกล่าวได้รับผลกระทบมาก โดยหนังสือสั่งการของกระทรวงมหาดไทยและกรมส่งเสริมการปกครองส่วนท้องถิ่น สั่งการให้ท้องถิ่นปฏิบัติงานตามโครงการที่ระบุไว้ในหนังสือสั่งการตามแนวนโยบายของรัฐ นอกจากนี้ ยังพบว่า เทศบาลเมืองปากน้ำสมุทรปราการได้รับผลกระทบจากการแทรกแซงทางการเมืองแบบไม่เป็นทางการด้วย เช่น นักการเมืองระดับชาติสั่งให้จัดราษฎรไปร่วมชุมนุมหรือร่วมทำกิจกรรมทางการเมืองอยู่บ่อยครั้ง ทำให้เทศบาลอึดอัด เพราะเป็นกิจกรรมที่ไม่มีอยู่ในแผนพัฒนาเทศบาล

               ๓) การปรับตัวของเทศบาลมี ๒ ลักษณะ ได้แก่ ลักษณะที่ ๑ การปรับตัวได้ดีในการปฏิบัติงานของทั้ง ๒ เทศบาล เพื่อเป็นการสนองนโยบายของรัฐบาล ไม่ให้มีการขัดนโยบายของรัฐเกิดขึ้น ส่วนในลักษณะที่ ๒ การปรับตัวไม่ได้ดีในด้านความรู้สึกหรือด้านทัศนคติเนื่องจากการแทรกแซงของรัฐบาลทำให้งบประมาณรายจ่ายของเทศบาลลดลง เพราะถูกเบียดบังไป แทนที่จะได้นำเงินรายได้ดังกล่าวไปจัดทำบริการสาธารณะได้มากยิ่งขึ้น

          สำหรับข้อเสนอแนะ ประการแรก ข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย ได้แก่ (๑) รัฐบาลควร ยกเลิกการแทรกแซงองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ในรูปแบบของหนังสือสั่งการหรือด้วยวาจา โดยเฉพาะอย่างยิ่งจากกระทรวงมหาดไทยและกรมส่งเสริมการปกครองส่วนท้องถิ่น ที่สั่งการลงไปยังองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ควรปล่อยให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นมีอำนาจอิสระในการพิจารณาสั่งการการปฏิบัติงานตามแนวนโยบายของรัฐที่เห็นว่ามีความเหมาะสมแก่ท้องถิ่น (๒) ควรปรับปรุงแก้ไขระเบียบกฎหมายว่าด้วยการเงินการคลังท้องถิ่น เพื่อให้ท้องถิ่นมีอำนาจในการจัดหารรายได้เพิ่มสูงขึ้น เพื่อท้องถิ่นจะนำเงินรายได้ไปจัดบริหารสาธารณะได้มากยิ่งขึ้น ประการที่สอง ข้อเสนอแนะเชิงวิชาการ ควรให้มีการประชาสัมพันธ์ เผยแพร่ และการศึกษาอบรมให้ความรู้ในเรื่องสำคัญ ได้แก่ (๑) แนวคิดทฤษฎีการกระจายอำนาจให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (๒) ขอบเขตของการแทรกแซงองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นโดยฝ่ายบริหาร (รัฐบาล) ฝ่ายนิติบัญญัติ (รัฐสภา) และฝ่ายตุลาการ (๓) แนวนโยบายของรัฐ กฎหมาย และระเบียบที่เกี่ยวข้องกับการแทรกแซงองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เช่น บุคคลเป้าหมาย ได้แก่ ฝ่ายบริหารและฝ่ายสภาขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เจ้าหน้าที่ของหน่วยงานภาครัฐทั้งราชการส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และส่วนท้องถิ่น ให้ได้รับความรู้ ความเข้าใจ และปฏิบัติตามแนวนโยบายของรัฐได้อย่างถูกต้อง