ปัจจัยทางพุทธจิตวิทยาที่สัมพันธ์เชิงสาเหตุกับประสิทธิผลของการฝึกสมาธิและความสัมพันธ์ของสมาธิกับความฉลาดทางอารมณ์โดยมีการกำกับตนเองเป็นตัวแปรกำกับ

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาความสัมพันธ์เชิงสาเหตุระหว่างปัจจัยทางพุทธจิตวิทยากับประสิทธิผลของการฝึกสมาธิ และศึกษาบทบาทของการกำกับตนเองต่อความสัมพันธ์ระหว่างสมาธิกับความฉลาดทางอารมณ์ โดยใช้วิธีวิจัยผสานวิธีแบบเชิงสำรวจเป็นลำดับ (qual -> QUAN) และประชากรคือ ผู้ฝึกสมาธิของสถาบันพลังจิตตานุภาพฯ โดยดำเนินการวิจัย 2 ระยะ ดังนี้ ระยะที่ 1 เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ เพื่อสำรวจและเข้าใจเชิงลึกถึงปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อประสิทธิผลของการฝึกสมาธิ ผ่านการสัมภาษณ์เชิงลึกกับผู้ทรงคุณวุฒิและเป็นอาจารย์สอนสมาธิ จำนวน 19 รูป/คน ประกอบด้วยผู้เชี่ยวชาญด้านพระพุทธศาสนา 6 รูป, นักวิชาการพุทธจิตวิทยา 6 รูป/คน และผู้บริหารหลักสูตร 7 คน และตามด้วยการสนทนากลุ่มกับผู้ดูแลสาขาของสถาบันพลังจิตตานุภาพฯ จำนวน 10 คน ระยะที่ 2 เป็นการวิจัยเชิงปริมาณ เพื่อศึกษาถึงความสัมพันธ์ระหว่างตัวแปรเชิงสถิติ โดยใช้ jamovi และ SPSS ผู้วิจัยได้พัฒนาแบบวัดและตรวจสอบคุณภาพกับกลุ่มตัวอย่าง 45 รูป/คน โดยการศึกษานำร่อง ได้ค่า CITC = 0.320 – 0.793 และ Cronbach’s Alpha = 0.837-0.943 และเก็บข้อมูลจากกลุ่มตัวอย่าง 558  รูป/คน ในสัดส่วน 20 คน ต่อ 1 ตัวแปรสังเกตได้ (Hair et al.) ใช้การสุ่มแบบ 2 ขั้น ในขั้นที่ 1 สุ่ม 6 จาก 30 กลุ่มสาขาและขั้นที่ 2 สุ่มแบบอาสาสมัคร และได้แบบวัดที่สมบูรณ์ 504 ฉบับ

ผลการวิจัยพบว่า ปัจจัยทางพุทธจิตวิทยาที่สัมพันธ์เชิงสาเหตุกับประสิทธิผลของการฝึกสมาธิ คือ ศรัทธา ความคาดหวัง อิทธิบาท 4 และเจตคติในระหว่างการฝึกสมาธิ โดยโมเดลที่สร้างขึ้นมีความสอดคล้องในระดับดี (CFI = 0.975, RMSEA = 0.060, SRMR = 0.032) และเส้นทางความสัมพันธ์ของทุกองค์ประกอบมีนัยสำคัญ (p < .001) สมาธิมีความสัมพันธ์เชิงบวกกับความฉลาดทางอารมณ์อย่างมีนัยสำคัญ (r = 0.722, p < .001) และสมาธิและการกำกับตนเองมีความสัมพันธ์กับความฉลาดทางอารมณ์อย่างมีนัยสำคัญ (R² = 71.6%) เมื่อทดสอบปฏิสัมพันธ์พบว่าการกำกับตนเองไม่ได้ทำหน้าที่เป็นตัวแปรกำกับ ดังนั้นการฝึกสมาธิพัฒนาความฉลาดทางอารมณ์ได้โดยตรง ไม่ต้องอาศัยการกำกับตนเอง