การเมืองจากลุ่มน้ำ: กลุ่มรักษ์เชียงของกับการท้าทายอำนาจนำรัฐและทุนในลุ่มน้ำโขง

บทคัดย่อ

บทความนี้เป็นบทความวิจัย มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาพัฒนาการการเคลื่อนไหวและวิเคราะห์ปฏิสัมพันธ์ของตัวแสดงในการอนุรักษ์แม่น้ำโขงของกลุ่มรักษ์เชียงของ ระหว่าง พ.ศ. 2538 - 2567 โดยใช้แนวคิดอำนาจนำปัญญาชนจัดตั้ง และสงครามช่วงชิงพื้นที่ทางความคิด ของอันโตนิโอ กรัมชี่ เป็นกรอบวิเคราะห์หลัก ใช้ระเบียบวิจัยเชิงคุณภาพ เก็บข้อมูลผ่านการรวบรวมเอกสาร การสังเกตการณ์แบบไม่มีส่วนร่วม และการสัมภาษณ์เชิงลึก กลุ่มรักษ์เชียงของและผู้ที่เกี่ยวข้อง จำนวน 15 คน โดยพิจารณาจากคุณสมบัติของผู้ให้ข้อมูลที่มีความรู้ และมีส่วนร่วมในกระบวนการเคลื่อนไหวของกลุ่มในระดับต่าง ๆ ผลการศึกษา พบว่า กลุ่มรักษ์เชียงของไม่เพียงเป็นขบวนการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม แต่เป็นขบวนการภาคประชาชนที่มีลักษณะเป็น “ปัญญาชนจัดตั้ง” จากการรวมตัวของประชาชนที่หลากหลาย ทั้งข้าราชการครู นักธุรกิจ และศิลปิน การเคลื่อนไหวของกลุ่มรักษ์เชียงของตลอดระยะเวลากว่าสามทศวรรษที่ผ่านมา มิใช่เพียงการคัดค้านโครงการพัฒนาเชิงกายภาพเท่านั้น หากแต่เป็นกระบวนการต่อสู้เชิงอุดมการณ์ที่ลุ่มลึก โดยเฉพาะในประเด็น “การช่วงชิงพื้นที่ทางความคิด” ซึ่งไม่ใช่เพียงการเผยแพร่ข้อมูล หากแต่เป็นการ “เสนอสามัญสำนึกใหม่” ในการสร้างองค์ความรู้และอุดมการณ์ของตนเองบนพื้นฐานทุนทางปัญญา ทุนทางวัฒนธรรม และทุนทางสังคม ซึ่งถือเป็นยุทธวิธีหลักในการท้าทายและรื้อถอนอำนาจนำของรัฐและทุนอย่างเป็นระบบ โดยการเปลี่ยนสนามการต่อสู้จาก “พื้นที่ทางกายภาพ” สู่ “พื้นที่ทางความคิด” ที่มีพลังในการท้าทายอำนาจนำของรัฐไทยในบริบทลุ่มน้ำโขงได้อย่างมีนัยยะสำคัญ แม้จะเป็นเพียงเสียงจากริมฝั่งโขง แต่ก็เป็นเสียงที่กำลังเปลี่ยนโฉมหน้าการพัฒนาในภูมิภาคนี้อย่างชัดเจน