วรรณลีลาในวรรณกรรมกลอนลำอีสาน

บทคัดย่อ

         บทความฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์รูปแบบการนำเสนอวรรณลีลาและวิเคราะห์ลักษณะทางภาษาลีลาในการสร้างสรรค์วรรณลีลาในวรรณกรรมกลอนลำอีสาน ทางด้านข้อมูลที่ใช้ศึกษาคือหนังสือวรรณกรรมของอีสานจำนวน 6 ชุด 23 เรื่อง โดยผู้วิจัย ได้ประยุกต์กรอบแนวคิดเกี่ยวกับรูปแบบวรรณลีลาของมาร์ติน โจส ซึ่งได้แบ่งรูปแบบวรรณลีลาออกเป็น 5 ระดับ อีกทั้งได้ประยุกต์ใช้กรอบแนวคิดเกี่ยวกับลักษณะทางภาษาวรรณลีลา  ในด้านคำ ในด้านข้อความ ของดวงมน จิตร์จำนง และของจิตรดา สุวัตถิกุล มาเป็นกรอบแนวคิดที่ใช้ในการวิจัย ผลการวิจัยวรรณลีลาในวรรณกรรมกลอนลำอีสานด้านรูปแบบพบว่า วรรณลีลาแบบตายตัวปรากฏมีในบทประณามพจน์ของวรรณกรรมเอกของภาคอีสานมีจำนวน 14 เรื่อง ส่วนวรรณลีลาแบบเป็นทางการ วรรณลีลาแบบปรึกษาหารือ วรรณลีลาแบบเป็นกันเอง และวรรณลีลาแบบสนิทสนม จะพบในวรรณกรรมกลอนลำอีสานทุกเรื่องที่นำมาวิเคราะห์ ส่วนวรรณลีลาทางด้านสุนทรียภาพในด้านคำตามกรอบแนวคิดที่ตั้งไว้จำนวน 6 ประเด็น คือ 1) ลีลาคำสัมผัสคือมีเสียงสัมผัสทั้งพยัญชนะและสัมผัสสระ 2) ลีลาคำซ้อน 3) ลีลาคำซ้ำ 4) ลีลาภาษาถิ่น 5) ลีลาคำหลาก และ 6) ลีลาอื่น ๆ ซึ่งทำให้มีลีลาภาษาที่หลากหลายในความคิดของผู้อ่านทั้งรูปคำและเสียงของคำ ส่วนลีลาระดับข้อความพบว่า ผู้แต่งใช้ลีลา 3 ลักษณะ คือ การใช้ภาษาที่มุ่งให้เกิดความงามในลักษณะด้านภาพพจน์ได้แก่ อุปลักษณ์ อติพจน์ สัทพจน์ บุคลวัตและภาพพจน์อื่น ๆ ด้านโวหารใช้ลีลาภาษาได้ครบทั้ง         4 โวหาร