การศึกษาวิเคราะห์ภาวะผู้นำ: กรณีศึกษา สมเด็จพระพุฒาจารย์ (เกี่ยว อุปเสโณ) ในการบริหารกิจการคณะสงฆ์ไทย

บทคัดย่อ

          วัตถุประสงค์ของการวิจัยครั้งนี้ 1) เพื่อศึกษาภาวะผู้นำตามแนวคิดของทฤษฎีตะวันตก และภาวะผู้นำตามหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาที่ปรากฏในพระไตรปิฎก 2) เพื่อศึกษาภาวะผู้นำของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (เกี่ยว อุปเสโณ) ในการบริหารกิจการคณะสงฆ์ไทย และ 3) เพื่อเสนอแนวทางการพัฒนาภาวะผู้นำของคณะสงฆ์ตามคุณลักษณะภาวะผู้นำของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (เกี่ยว อุปเสโณ) ในการบริหารกิจการคณะสงฆ์ไทย การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (qualitative research) ศึกษาจากการสัมภาษณ์เชิงลึก (in – depth Interview) ประชากรที่ใช้ในการวิจัย คือ พระสังฆาธิการระดับผู้ปกครองชั้นต่าง ๆ จำนวน 10 รูป/คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย คือ แบบสัมภาษณ์แบบมีโครงสร้าง (structured interview form) วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้เทคนิคการวิเคราะห์เนื้อหาประกอบบริบท (content analysis technique) ตามโครงสร้างแบบสัมภาษณ์ ประกอบกับการสังเกตของผู้วิจัยแล้วนำเสนอในรูปแบบพรรณนา

          ผลจากการศึกษาพบว่า: 1) ภาวะผู้นำตามแนวคิดของทฤษฎีตะวันตก และภาวะผู้นำตามหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาที่ปรากฏในพระไตรปิฎก พบว่า ภาวะผู้นำตามแนวคิดของทฤษฎีตะวันตกเป็นพฤติกรรมคุณลักษณะ ความสามารถที่มีอิทธิพลต่อผู้อื่น ที่สามารถชักนำกระตุ้นให้คนอื่น หรือกลุ่มอื่นมีความเต็มใจปฏิบัติตามความประสงค์ของผู้นำได้สำเร็จ ส่วนภาวะผู้นำตามหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาที่ปรากฏในพระไตรปิฎก คือ บุคคลที่มีคุณลักษณะด้านจักขุมา คือ เป็นผู้มีวิสัยทัศน์ ด้านวิธุโร คือ เป็นผู้ชำนาญในงาน และด้านนิสสยสัมปันโน คือ เป็นผู้ที่มีมนุษย์สัมพันธ์ดี 2) ภาวะผู้นำของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (เกี่ยว อุปเสโณ) ในการบริหารกิจการคณะสงฆ์ไทย พบว่า สมเด็จพระพุฒาจารย์ (เกี่ยว อุปเสโณ) มีคุณสมบัติของภาวะผู้นำที่จำแนกได้ 9 ประการ คือ 2.1) การมีวิสัยทัศน์     2.2) การยิ้มแย้ม และการกล่าวทักทาย 2.3) ความอดทน 2.4) การทำงานรวดเร็ว การตัดสินใจเร็ว 2.5) การมีมาตรฐานในงานที่ทำสูง 2.6) ความกตัญญูรู้คุณ 2.7) ความอ่อนน้อมถ่อมตน 2.8) ความจำเป็นเลิศ และ 2.9) ความกล้าหาญ 3) แนวทางการพัฒนาภาวะผู้นำของคณะสงฆ์ตามคุณลักษณะภาวะผู้นำของสมเด็จพระพุฒาจารย์ (เกี่ยว อุปเสโณ) ในการบริหารกิจการคณะสงฆ์ไทย สามารถนำไปปรับใช้ พัฒนา ตามแนวทางต่อไปนี้ 3.1) ด้านการปกครอง คือ ควรเป็นไปในรูปแบบของการสร้างวิสัยทัศน์ให้กว้างไกล โดยไม่ยึดโยงอำนาจไว้ที่ตัวบุคคลเพียงคนเดียว แต่ให้มีการกระจายอำนาจเพื่อให้เกิดความทั่วถึงในการกำกับดูแล 3.2) ด้านการศาสนศึกษา คือ การให้ความสำคัญสนับสนุนให้พระภิกษุสามเณรที่อยู่อาศัยในสังกัด ได้รับการศึกษาปริยัติธรรมและการศึกษาอื่น ๆ อันควรแก่สมณะตามที่มหาเถรสมาคมกำหนดไว้ 3.3) ด้านการศึกษาสงเคราะห์ คือการส่งเสริมให้พระสงฆ์หรือเจ้าอาวาสมีการจัดหาทุนเพื่อสนับสนุนการศึกษา 3.4) ด้านการเผยแผ่ คือ การพัฒนาศักยภาพของบุคลากรที่ทำหน้าที่ในด้านการเผยแผ่ และควรดำเนินการเผยแผ่ตามประเพณีคณะสงฆ์และประเพณีไทยด้วยความร่วมมือของฝ่ายพระสงฆ์ ฝ่ายรัฐบาลและฝ่ายประชาชน 3.5) ด้านสาธารณูปการ คือ ควรส่งเสริมให้เจ้าอาวาสอนุรักษ์โบราณสถาน และพัฒนาพื้นที่โดยรอบให้สะอาด วัดต้องเป็นศูนย์กลางในการพัฒนาชุมชน เพื่อให้วัดมีบทบาทต่อชุมชนหรือสังคมที่วัดตั้งอยู่ในการที่จะทำให้ชุมชนหรือสังคมใช้วัดเป็นฐานรองรับการเผยแผ่หลักธรรมคำสอนในทางพระพุทธศาสนา 3.6) ด้านการสาธารณสงเคราะห์ คือ ควรกำหนดนโยบายการส่งเสริมสาธารณะประโยชน์ เพื่อสังเคราะห์ประชาชนและพระภิกษุสามเณรที่ได้รับความเดือดร้อน และคณะสงฆ์ต้องเข้าไปช่วยเหลือเต็มกำลังความสามารถ