สิทธิและเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นบนพื้นที่สาธารณะของชาวบ้านอีสานในยุครัฐบาลคณะรักษาความสงบแห่งชาติ

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาถึงกระบวนการใช้อำนาจของรัฐบาลคณะรักษาความสงบแห่งชาติที่ปฏิบัติการกับกลุ่มชาวบ้านในการแสดงความคิดเห็นในพื้นที่สาธารณะ 2) เพื่อศึกษากระบวนการทางยุทธศาสตร์และการต่อสู้ ต่อรองกับอำนาจรัฐของชาวบ้านที่แสดงออกซึ่งความคิดเห็นบนพื้นที่สาธารณะ และ 3) เพื่อศึกษาผลที่เกิดจากการต่อสู้ของปฏิสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างชาวบ้านกับรัฐ ในการศึกษาครั้งนี้ผู้วิจัยใช้กระบวนการวิจัยเชิงคุณภาพ ซึ่งเป็นการเก็บข้อมูลจากเอกสารและข้อมูลจากภาคสนาม โดยใช้เทคนิคการสัมภาษณ์แบบกึ่งโครงสร้าง (Semi-Structure Interviews) และการสัมภาษณ์แบบเจาะลึก (In-depth Interviews) กลุ่มตัวอย่างใช้วิธีแบบเจาะจง จากกลุ่มผู้ให้ข้อมูลสำคัญ (Key Informants) มีจำนวนทั้งสิ้น 5 คน และ กลุ่มผู้ให้ข้อมูลที่เป็นผู้รู้ มีจำนวนทั้งสิ้น 35 คน รวม 40 คน โดยการวิจัยนี้เลือกศึกษาจากประชากรที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับยุทธการทวงคืนผืนป่าของรัฐ ในอำเภอวาริชภูมิ จังหวัดสกลนคร ผ่านการวิเคราะห์สถานการณ์ร่วมกับแนวคิดและทฤษฎีเกี่ยวกับสิทธิ เสรีภาพ อำนาจ และวาทกรรมของมิเชล ฟูโกต์ (Michel Foucault) อันโตนิโอ กรัมชี (Antonio Gramsci) ปีเตอร์ เบลา (Peter Blau) และแม็กซ์ เวบอร์ (Max Weber) เพื่อให้ทราบถึงสิทธิและเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นบนพื้นที่สาธารณะของชาวบ้านอีสานในยุครัฐบาลคณะรักษาความสงบแห่งชาติ

          ผลการวิจัยพบว่า

          กระบวนการใช้อำนาจของรัฐบาลคณะรักษาความสงบแห่งชาติที่ปฏิบัติการกับกลุ่มชาวบ้านในการแสดงความคิดเห็นในพื้นที่สาธารณะได้สร้างความเดือดร้อนอย่างมากให้กับประชาชนที่อาศัยและทำกินในเขตป่า แม้ว่าชาวบ้านจะมีกระบวนการแก้ไขปัญหาร่วมกันกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เมื่อมีการเจรจาในระดับขบวนการภาคประชาชนกับตัวแทนรัฐบาลเพื่อหาทางออกร่วมกัน คำสั่งคณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) ก็ยังเปิดช่องให้เจ้าหน้าที่ในระดับปฏิบัติ ดำเนินการตามที่ตัวเองเห็นสมควร กระบวนการทางยุทธศาสตร์และการต่อสู้ ต่อรองกับอำนาจรัฐของชาวบ้านที่แสดงออกซึ่งเป็นการเรียกร้องขอชุมชนในลักษณะขอการรวมกลุ่มเพื่อสร้างพลังต่อรองให้รัฐแก้ไขปัญหาและพัฒนาชุมชนที่มีภาครัฐและประชาชนร่วมกันแก้ไขปัญหาด้วยกัน เกิดจากปัญหาการสื่อสารและขาดความต่อเนื่องในการแก้ไขปัญหาของภาครัฐ มิใช่เป็นการรวมพลังเคลื่อนไหวเพื่อที่จะล้มล้างอำนาจรัฐหรือเพื่อที่จะช่วงชิงอำนาจรัฐ เช่น การยื่นหนังสือผ่านกลไกของระบบราชการภาครัฐ และผลที่เกิดจากการต่อสู้ของปฏิสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างชาวบ้านกับรัฐ ซึ่งได้มีการต่อสู้ต่อรองโดยทั้งสองฝ่ายต่างอ้างสิทธิ์หรือความชอบธรรมในการดำเนินการตามกระบวนการพิสูจน์สิทธิ์ตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 30 มิถุนายน 2541 และการดำเนินงานโฉนดชุมชนตามระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรีว่าด้วยการประสานงานเพื่อจัดให้มีโฉนดชุมชน พ.ศ. 2553 ในขณะที่ชาวบ้านอ้างความชอบธรรมในทำกิน แต่รัฐได้ชี้ให้เห็นว่าป่าเป็นของส่วนรวมที่ทุกฝ่ายต้องช่วยกันดูแลรักษาใครคนใดคนหนึ่งจะครอบครองหรือใช้ประโยชน์เพียงลำพังไม่ได้ ซึ่งแสดงให้เห็นว่าต่างฝ่ายต่างอ้างทรัพยากรที่มีอยู่เพื่อนำมาใช้เป็นช่องทางในการตอบโต้ต่อรองอำนาจระหว่างกัน