แนวคิดเรื่องความเป็นธรรมกับความทุกข์ในพุทธปรัชญาเถรวาท

บทคัดย่อ

การวิจัยเรื่องนี้มีวัตถุประสงค์ ดังนี้ 1) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องความเป็นธรรมในพุทธปรัชญาเถรวาท 2) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องความทุกข์ในพุทธปรัชญาเถรวาท 3) เพื่อวิเคราะห์แนวคิดความเป็นธรรมกับความทุกข์ในพุทธปรัชญาเถรวาท งานวิจัยนี้เป็นการวิจัยคุณภาพ (Qualitative Research) โดยศึกษาจากพระไตรปิฎก อรรถกถา หนังสือ วารสาร และงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง และสรุปผลด้วยการเขียนเชิงพรรณนา

          ผลการวิจัยพบว่า

          1) ความเป็นธรรมในพุทธปรัชญาเถรวาทหมายถึง ความรู้สึกไม่เป็นทุกข์และมีเป้าหมายเพื่อการสิ้นชาติ ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ความคร่ำครวญและความคับแค้นใจ ความหมายของความเป็นธรรมในพุทธปรัชญาเทียบได้กับคำว่า Righteousness สำหรับความเป็นธรรมในปรัชญาตะวันตกตรงกับความหมายคำว่า virtue กับ Justice เมื่อพิจารณาเปรียบเทียบความสอดคล้องความเป็นธรรมกับพุทธปรัชญาเถรวาทแล้ว ความเป็นธรรมในพุทธปรัชญาเถรวาทนั้นมีความหมายกว้างกว่า virtue หรือ Justice เนื่องจาก virtue และ Justice เป็นความยุติธรรมที่ใช้กับสังคมเท่านั้น เกณฑ์การตัดสินความเป็นธรรมในพุทธปรัชญาเถรวาท สรุปได้ว่าเป็นสัจจนิยมมีลักษณะเป็นปรวิสัยเป็นกฎที่เป็นจริงอยู่เสมอ 2) พุทธปรัชญามีแนวคิดว่าทุกข์เป็นสิ่งที่ทนได้ยาก พุทธปรัชญาเถรวาทแยกทุกข์ออกเป็น 2 ประเภทได้แก่ ทุกขขันธ์ คือ ทุกข์ที่เกิดจากขันธ์ 5 ประการที่สองคืออุปาทานขันธ์ เป็นความทุกข์จากการยึดมั่นถือมั่นขันธ์ 5 เป็นสภาวะที่มนุษย์ยึดถือโดยไม่รู้ตามความเป็นจริงของธรรมชาติ ทำให้เกิดความยึดมั่นเชิงปัจเจกและสังคม ความมีอยู่ของความทุกข์ซึ่งพระพุทธเจ้าได้ยกปฏิจจสมุปบาทเป็นทฤษฎีแนวคิดที่แสดงถึงความสัมพันธ์ของวงจรชีวิตที่เป็นทุกข์ 3) ในการพิจารณาเพื่อตัดสินว่า     การกระทำเช่นไรเป็นการกระทำที่เป็นธรรมนั้นพุทธปรัชญาเถรวาทให้ใช้แนวคิดเรื่องทุกข์เข้ามาร่วมตัดสิน กล่าวคือถ้าการกระทำใดเป็นไปเพื่อการไม่ยึดมั่นถือมั่นและนำไปสู่การสิ้นภพ   สิ้นชาติ ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ กล่าวอีกนัยหนึ่งคือทุกข์การกระทำนั้นถือว่าเป็นการกระทำที่เป็นธรรม การยืนยันเช่นนี้แสดงว่าพุทธปรัชญาเถรวาทไม่เห็นด้วยกับแนวคิดเรื่องความยุติธรรมของจอห์น รอลส์ ชุมชนนิยมประโยชน์นิยมเพราะเกณฑ์ที่จอห์น รอลส์นำมาใช้ไม่ได้พิจารณาถึงธรรมชาติของมนุษย์ เกณฑ์ที่ชุมชนนิยมใช้จะทำให้เกิดความไม่แน่นอนในแง่ความเป็นธรรมเนื่องจากยึดแนวคิดของคนในชุมชนเป็นหลัก และเกณฑ์ที่ประโยชน์นิยมใช้จะทำให้เกิดความไม่เป็นธรรมไม่เสมอภาคเนื่องจากเอาเสียงคนข้างมากเป็นหลักโดยไม่คำนึงถึงคนส่วนน้อย ส่วนเกณฑ์ตัดสินในพุทธปรัชญาเถรวาทเน้นการพิจารณาตั้งแต่หลักการวิธีการและเป้าหมาย การพิจารณาเช่นนี้จะทำให้เกิดความครอบคลุมของแนวคิดได้ดีกว่าและสามารถประยุกต์ใช้ในการพิจารณาหลักเกณฑ์เรื่องความเป็นธรรมได้