การวิเคราะห์นิพพานในทัศนะของพุทธทาสภิกขุตามแนวคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท

บทคัดย่อ

ดุษฎีนิพนธ์เรื่อง “การวิเคราะห์นิพพานในทัศนะของพุทธทาสภิกขุตามแนวคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท” มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษานิพพานในพระพุทธศาสนาเถรวาท 2) เพื่อศึกษานิพพานในทัศนะของพุทธทาสภิกขุ และ 3) เพื่อวิเคราะห์นิพพานในทัศนะของพุทธทาสภิกขุตามแนวคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงเอกสาร

         ผลการวิจัยพบว่า นิพพานตามทัศนะพระพุทธศาสนาเถรวาทหมายถึง ภาวะที่จิตหลุดพ้นจากกิเลสโดยประการทั้งปวง โดยภาวะนิพพานเป็นอสังขตธรรมแต่เป็นสิ่งที่มีอยู่และดำรงอยู่ได้เองโดยปราศจากการปรุงแต่งจากสิ่งใด ในพระพุทธศาสนาเถรวาทได้แบ่งนิพพานออกเป็น 2 ประการ คือสอุปาทิเสสนิพพานธาตุ และอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ นอกจากนั้นพระพุทธองค์ยังตรัสอธิบายภาวะที่กิเลสถูกระงับด้วยฌานสมาบัติหรือด้วยปัญญาว่าเป็นสันทิฏฐิก นิพพานบ้าง ทิฏฐธัมมนิพพานบ้าง และตทังคนิพพานบ้าง

         นิพพานในทัศนะของพุทธทาสภิกขุหมายถึง ภาวะที่จิตใจว่างจากกิเลสคือตัวกู-ของกูไม่เกิดขึ้นมาในขณะนั้นซึ่งเป็นลักษณะของความว่างทางปัญญาไม่ใช่ความว่างทางวัตถุหรือว่างทางจิต พุทธทาสภิกขุแบ่งนิพพานออกเป็น 3 ระดับ คือตทังคนิพพาน วิกขัมภนนิพพาน และสมุจเฉทนิพพาน  ซึ่งสามารถสรุปย่นย่อลงเป็นนิพพาน  2  ระดับ  คือตทังคนิพพานและวิกขัมภนนิพพานจัดเป็นนิพพานชั่วคราว ส่วนสมุจเฉทนิพพานจัดเป็นนิพพานที่แท้ที่สมบูรณ์ซึ่งได้แก่นิพพานธาตุทั้งสอง

          ดังนั้น เมื่อวิเคราะห์นิพพานในทัศนะของพุทธทาสภิกขุตามแนวคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาทจะพบว่า ท่านพุทธทาสภิกขุมิได้อธิบายนิพพานธาตุต่างไปจากคัมภีร์แต่อย่างใด ส่วน ตทังคนิพพาน และวิกขัมภนนิพพานที่ท่านพุทธทาสภิกขุนำมาอธิบายก็มิได้ขัดแย้งกับคัมภีร์โดยตรง แต่ท่านนำมาอธิบายโดยอ้อมหรือในความหมายบางแง่บางด้าน จุดมุ่งหมายของท่านในเรื่องนี้ก็เพื่อจะให้พัฒนานำไปสู่การบรรลุถึงนิพพานที่แท้ จึงกล่าวได้ว่า ท่านพุทธทาสภิกขุให้ความสนใจนิพพานในความหมายทางจริยศาสตร์ซึ่งสามารถเข้าถึงได้ในสภาวะที่เป็นปัจจุบัน