กระบวนการกลายเป็นสินค้าของประเพณีแห่มาลัยข้าวตอก อำเภอมหาชนะชัย จังหวัดยโสธร

บทคัดย่อ

         การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษากระบวนการกลายเป็นสินค้าของประเพณีแห่มาลัยข้าวตอก อำเภอมหาชนะชัย จังหวัดยโสธร และ2) เสนอแนวทางการอนุรักษ์และส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่น การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research)  โดยเก็บข้อมูลและวิเคราะห์จากเอกสาร การสัมภาษณ์เชิงลึก และการจัดสนทนากลุ่ม มีผู้ให้ข้อมูลสำคัญจำนวน 30 คน ประกอบด้วย พระสงฆ์ ปราชญ์ชาวบ้าน ผู้นำชุมชน ส่วนราชการระดับท้องถิ่นอำเภอและจังหวัด ระยะเวลาในการศึกษาตั้งแต่เดือนพฤษภาคม - ตุลาคม 2566 แนวคิดทฤษฎีที่นำมาใช้ศึกษาครั้งนี้ได้แก่แนวคิดภูมิปัญญาท้องถิ่น, การบูชาด้วยข้าว, สินค้าวัฒนธรรมและอำนาจละมุน และทฤษฎีกระบวนการกลายเป็นสินค้า

         ผลการศึกษาพบว่าประเพณีแห่มาลัยข้าวตอก เกิดขึ้นจากเงื่อนไขประวัติศาสตร์ สังคม วัฒนธรรม เศรษฐกิจ การเมือง และความทันสมัย จนกระทั่งถูกอธิบายช่วงชิงความหมายและทำให้เป็นสินค้าซึ่งแบ่งได้ 3 ยุคดังนี้ยุคที่ 1 สร้างบ้านแปงเมือง (ก่อนปี พ.ศ.2500) ยุคประเพณีชาวบ้านเกิดจากความเชื่อความศรัทธาเรื่องดอกมณฑารพ ซึ่งได้เริ่มมีฐานะเป็นสินค้าทางวัฒนธรรมชนิดหนึ่งที่มีคุณค่าต่อจิตใจและเกี่ยวข้องกับฮีต 12 วิถีเกษตรกรรม มีพระสงฆ์และชาวบ้านเป็นแกนหลักใช้ทุนทรัพย์ส่วนตัวในการทำขนาดมาลัยไม่เกิน 1 เมตร ต่อมาในยุคที่ 2 ประเพณีท้องถิ่น (พ.ศ.2540 – 2555) เริ่มมีหน่วยงานของรัฐเข้ามาเกี่ยวข้อง เช่น เทศบาลตำบลฟ้าหยาด, อำเภอมหาชนะชัย,การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย ได้เพิ่มกิจกรรมภายในงาน เช่นขยายระยะเวลาการจัดงานเป็น 3 – 5 วัน ,คอนเสิร์ต,การประกวดมาลัยข้าวตอกชิงถ้วยพระราชทาน ซึ่งเป็นสาเหตุสำคัญให้เกิดการว่าจ้างรับเหมาทำมาลัยข้าวตอกขึ้น และต่อมาในยุคที่ 3  ยุคกลายเป็นสินค้า (พ.ศ. 2556 – 2566) ยุคประเพณีท่องเที่ยว ที่เกิดจากนโยบาย 5 F มาลัยข้าวตอกได้มีขนาดใหญ่อลังการ มีการรำบวงสรวง พิธีเปิดงาน รูปแบบของการจัดงานจะอยู่ภายใต้ระเบียบของรัฐ และนโยบายการส่งเสริมให้วัฒนธรรมเป็นสินค้า โดยเฉพาะอย่างยิ่งประเด็น soft power ส่วนแนวทางการอนุรักษ์และส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่นของประเพณีแห่มาลัยข้าวตอก สามารถกำหนดในเชิงนโยบายและยุทธศาสตร์คือควรนำมาลัยข้าวตอกไว้ในคำขวัญจังหวัดยโสธร เพื่อต่อยอดนโยบาย “เกษตรอินทรีย์วิถีอีสาน” ส่งเสริมการท่องเที่ยวแบบกลุ่มจังหวัด และท่องเที่ยวชุมชน ในเชิงปฏิบัติควรประเมินผลการจัดงานเพื่อพัฒนารูปแบบการบริหารจัดการ วิธีการจัดงาน บุคลากร งบประมาณ และการมีส่วนร่วม เพื่อนำไปสู่การท่องเที่ยว และ soft power ต่อไป