ศึกษาการถ่ายทอดของครูภูมิปัญญาพื้นบ้านกันตรึมในจังหวัดสุรินทร์

บทคัดย่อ

          การวิจัยเรื่องศึกษาการถ่ายทอดของครูภูมิปัญญาพื้นบ้านกันตรึมในจังหวัดสุรินทร์ มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1. ศึกษาชีวประวัติและผลงานของครูภูมิปัญญาพื้นบ้านกันตรึมจังหวัดสุรินทร์  2. เพื่อศึกษาการถ่ายทอดความรู้เฉพาะด้านของครูภูมิปัญญาพื้นบ้านกันตรึมและบทบาทหน้าที่ของครูภูมิปัญญาพื้นบ้านกันตรึมในจังหวัดสุรินทร์ ใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ โดยเก็บรวบรวมข้อมูลจากเอกสาร ตำรา งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง และการลงพื้นที่ภาคสนามด้วยวิธีการสัมภาษณ์ เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย ได้แก่ แบบสัมภาษณ์แบบมีโครงสร้าง แบบสัมภาษณ์แบบไม่มีโครงสร้าง และแบบสังเกต เพื่อนำข้อมูลมาวิเคราะห์ ผู้วิจัยเลือกกลุ่มตัวอย่างโดยใช้วิธีการสุ่มตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง กลุ่มเป้าหมายที่ใช้ในการศึกษา ได้แก่ กลุ่มครูภูมิปัญญาพื้นบ้านกันตรึม กลุ่มผู้ได้รับการถ่ายทอด ปราชญ์ชาวบ้าน และชาวบ้าน มุ่งศึกษา 3 พื้นที่ ได้แก่ 1) หมู่บ้านวัฒนธรรมบ้านดงมัน ตำบลคอโค อำเภอเมืองสุรินทร์ จังหวัดสุรินทร์ 2) หมู่บ้านปอยตะแบง ตำบลนาบัว อำเภอเมืองสุรินทร์ จังหวัดสุรินทร์ และ 3) หมู่บ้านระไซร์ ตำบลเฉนียง อำเภอเมืองสุรินทร์ จังหวัดสุรินทร์ ผลการศึกษาพบว่า

          ด้านชีวประวัติและผลงานของครูภูมิปัญญาพื้นบ้านกันตรึมในจังหวัดสุรินทร์ทั้ง 4 ท่าน มีประสบการณ์ทางดนตรีพื้นบ้านกันตรึม ไม่ต่ำกว่า 20 ปี และมีการถ่ายทอดภูมิปัญญาพื้นบ้านกันตรึมสืบต่อกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษจวบจนปัจจุบัน จนส่งผลให้ครูภูมิปัญญาพื้นบ้านกันตรึม ได้รับรางวัลยกย่องเชิดชูเกียรติอย่างมากมาย ซึ่งผลงานของครูภูมิปัญญาพื้นบ้านกันตรึมทั้ง 4 ท่าน แบ่งออกเป็น 3 ประเภท ได้แก่ ประเภทที่ 1 ผลงานภูมิปัญญาศาสตร์ความรู้ความสามารถทั้งทางด้านดนตรี ได้แก่ วงมโหรีกันตรึม และวงดนตรีพื้นบ้านกันตรึม ประเภทที่ 2 ผลงานภูมิปัญญาศาสตร์ความรู้ความสามารถทั้งทางด้านการขับร้อง ประเภทที่ 3 ภูมิปัญญาศาสตร์ความรู้ความสามารถทางด้านช่างศิลป์การประดิษฐ์เครื่องดนตรีพื้นบ้านกันตรึม ได้แก่ ภูมิปัญญาสก็วล (กลองกันตรึม) และภูมิปัญญาตรัว (ซอกันตรึม) ซึ่งเป็นมรดกทางภูมิปัญญาที่โดดเด่นเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของจังหวัดสุรินทร์

          ด้านกระบวนการการถ่ายทอดความรู้เฉพาะด้านของครูภูมิปัญญาพื้นบ้านกันตรึมของครูภูมิปัญญาทั้ง 4 ท่าน แบ่งออกเป็น 4 ขั้นตอน คือ 1) ขั้นการเคารพครูบาอาจารย์ ถือเป็นขั้นตอนสำคัญที่ครูภูมิปัญญาพื้นบ้านใช้วิธีการถ่ายทอดแบบมุขปาฐะแสดงให้เห็นถึงความเคารพของศิษย์ที่มีต่อครูบาอาจารย์ ซึ่งก่อนศิษย์จะเข้าเรียนจะต้องมีการทำพิธีไหว้ครูเพื่อมอบตัวเป็นศิษย์ก่อนเริ่มเรียนเพื่อเป็นการระลึกถึงครูบาอาจารย์ โดยมีความเชื่อว่า ครูจะประสิทธิ์ประศาสตร์วิชาให้แก่ศิษย์จนสามารถร่ำเรียนวิชาดนตรีสำเร็จ 2) ขั้นการคัดเลือกบทเพลง 3) ขั้นการถ่ายทอดทักษะเชิงปฏิบัติ 4) ขั้นการประเมินผลและปรับปรุง โดยกระบวนการการถ่ายทอดความรู้เฉพาะด้านแบ่งออกเป็น 2 ด้าน ได้แก่ 1) การถ่ายทอดด้านดนตรี คือ การเป่าปี่ไสล การเป่าปี่อ้อ และการสีซอกันตรึม 2) การถ่ายทอดด้านการขับร้อง คือ ระหว่างการถถ่ายทอดศิษย์จะต้องอาศัยมีการจดบันทึกเนื้อร้อง เพื่อที่จะจดจำเนื้อเพลงในการขับร้อง เนื่องจากบทร้องเพลงกันตรึมมีเนื้อหาค่อนข้างยาว จึงต้องใช้วิธีการจดบันทึกเนื้อร้องและฝึกฝนเป็นเวลานาน ทั้งนี้การถ่ายทอดทางด้านตรีและการขับร้องในแต่ละบทเพลงครูต้องคำนึงถึงทักษะความสามารถ ความถนัด ประสบการณ์ และปฏิภาณไหวพริบของผู้เรียนเป็นเป็นรายบุคคล เพื่อนำไปสู่กระบวนการฝึกฝน โดยเน้นการอธิบาย การสาธิตให้ศิษย์ทำตามฝึกประสบการณ์ออกแสดงในเวทีต่าง ๆ เพื่อพัฒนาศิษย์ให้เกิดความชำนาญตามทักษะความสามารถของแต่ละบุคคล

          ด้านบทบาทหน้าที่ของครูภูมิปัญญาพื้นบ้านกันตรึมในจังหวัดสุรินทร์ แบ่งออกเป็น 3 ด้านได้แก่ 1) บทบาทหน้าที่ต่อตนเอง คือ การเป็นต้นแบบของลูกศิษย์ มีความรัก ความเมตตาต่อศิษย์และมีความเสียสะหมั่นเพียรศึกษาหาแนวทางปรับปรุงวิธีการสอนเพื่อพัฒนาตนเอง 2) บทบาทหน้าที่ด้านสังคม คือ บทบาทต่อหน่วยงานรัฐในการเข้าบรรเลงเพลงในงานวันสำคัญต่าง ๆ ที่ทางจังหวัดจัดขึ้น การมีส่วนร่วมในการสร้างสรรค์ สืบสาน ถ่ายทอดมรดกภูมิปัญญาทางด้านศิลปะวัฒนธรรมดนตรีพื้นบ้านจนเป็นที่ยอมรับของสังคมชุมชนท้องถิ่น 3) บทบาทหน้าที่ทางภูมิธรรม คือ การมีคุณธรรม จริยธรรม เป็นแบบอย่างที่ดีให้แก่คนในชุมชน สังคม และประเทศให้คงอยู่คู่สังคมสืบไป