การสื่อสารเพื่อธำรงรักษาภูมิปัญญาการย้อมสีผ้าด้วยมูลหนอนไหมในฐานะสื่อพื้นบ้านของจังหวัดศรีสะเกษ

บทคัดย่อ

ภูมิหลังและวัตถุประสงค์: ภูมิปัญญาการย้อมสีผ้าด้วยมูลหนอนไหม ได้สะท้อนให้เห็นถึงความคิด ความเชื่อ ค่านิยม วิถีชีวิต ประเพณี และวัฒนธรรมร่วมกันสมาชิกในชุมชน การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาลักษณะการสื่อสารเพื่อธำรงรักษาภูมิปัญญาการย้อมสีผ้าด้วยมูลหนอนไหม และเพื่อศึกษาการประกอบสร้างอัตลักษณ์ของภูมิปัญญาการย้อมสีผ้าด้วยมูลหนอนไหมของกลุ่มทอผ้าไหมในฐานะสื่อพื้นบ้านของจังหวัดศรีสะเกษ

ระเบียบวิธีการวิจัย: การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) ใช้วิธีการวิเคราะห์ตัวบท (Textual Analysis) ร่วมกับการศึกษาภาคสนาม (Field Research) ในพื้นที่บ้านอะลาง ต.โคกจาน อ.อุทุมพรพิสัย จ.ศรีสะเกษ โดยเลือกกลุ่มตัวอย่างแบบเจาะจง (Purposive sampling) และทำการสัมภาษณ์แบบสุ่ม (snowball sampling) จากผู้ให้ข้อมูลหลัก (Key informants) โดยจำแนกออกเป็น 4 กลุ่ม คือ 1. กลุ่มปราชญ์ชาวบ้านและผู้เชียวชาญด้านการทอผ้าไทยและการย้อมสีผ้าด้วยมูลหนอนไหม จำนวน 3 ท่าน 2. กลุ่มทอผ้าไหมบ้านอะลาง จำนวน 3 ท่าน 3. กลุ่มวิสาหกิจชุมชมบ้านอะลาง จำนวน 3 ท่าน และ 4. กลุ่มสื่อสารมวลชนในจังหวัดศรีสะเกษ จำนวน 3 ท่าน ทั้งสิ้น 12 ท่าน

ผลการวิจัย: การสื่อสารเพื่อธำรงรักษาภูมิปัญญาการย้อมสีผ้าด้วยมูลหนอนไหมในฐานะสื่อพื้นบ้านของจังหวัดศรีสะเกษ ปรากฏการสื่อสารใน 4 ลักษณะ คือ 1. การสื่อสารเพื่อสืบทอดองค์ความรู้ จากสมาชิกภายในครอบครัว ถือเป็นการสื่อสารระหว่างบุคคล (Interpersonal communication) 2. การสื่อสารเพื่อการถ่ายทอดองค์ความรู้ จากการมีปฏิสัมพันธ์ต่อกันระหว่างสมาชิกในชุมชน ถือเป็นการสื่อสารระหว่างบุคคล (Interpersonal communication) 3. การสื่อสารเพื่อการต่อยอดองค์ความรู้ เป็นการสื่อสารของคนหมู่มาก ถือเป็นการสื่อสารกลุ่มใหญ่ (Large group communication) และ 4. การสื่อสารเพื่อการเผยแพร่องค์ความรู้ ด้วยการเผยแพร่องค์ความรู้ผ่านสื่อดั้งเดิมและสื่อใหม่ ถือเป็นการสื่อสารมวลชน (Mass communication) ทั้งนี้วิจัยพบว่า การประกอบสร้างอัตลักษณ์จากภูมิปัญญาการย้อมสีผ้าด้วยมูลหนอนไหม ประกอบด้วย 4 ลักษณะ คือ 1. อัตลักษณ์ทางด้านการเชิดชูภูมิปัญญา 2. อัตลักษณ์ทางด้านความภาคภูมิใจในภูมิปัญญา 3. อัตลักษณ์ทางด้านสัมพันธภาพ และ 4. อัตลักษณ์ทางด้านการสนับสนุน โดยทั้งหมดเป็นอัตลักษณ์ที่มีความโดดเฉพาะตัวเป็นอย่างมากซึ่งเป็นสิ่งที่สมาชิกในสังคมได้คิดค้น สร้างสรรค์ คัดเลือก พัฒนา สืบทอด และร่วมมือกันสร้างขึ้น

สรุปผล: ภูมิปัญญาการย้อมสีผ้าด้วยมูลหนอนล้วนแสดงให้เห็นถึงอัตลักษณ์ คือ อัตลักษณ์ทางด้านการเชิดชูภูมิปัญญา อัตลักษณ์ทางด้านความภาคภูมิใจในภูมิปัญญา อัตลักษณ์ทางด้านสัมพันธภาพ และอัตลักษณ์ทางด้านการสนับสนุน โดยถือเป็นอัตลักษณ์ที่มีความโดดเฉพาะตัวเป็นอย่างมากซึ่งเป็นสิ่งที่สมาชิกในสังคมคิดคิดค้น สร้างสรรค์ คัดเลือก พัฒนา สืบทอด และร่วมมือกันสร้างขึ้น