การส่งเสริมผลิตภัณฑ์ขนมไทยของชุมชน เพื่อขับเคลื่อนเศรษฐกิจฐานรากโดยการมีส่วนร่วมของ ชุมชนวัดเทพลีลา เขตวังทองหลาง กรุงเทพมหานคร

บทคัดย่อ

ภูมิหลังและวัตถุประสงค์: “ชุมชนวัดเทพลีลา” (ซอยรามคำแหง 39 แยก 1) เป็นชุมชนริมคลองแสนแสบที่ตั้งอยู่บนที่ดินของสำนักงานทรัพย์สินพระมหากษัตริย์ ที่มีทั้งชาวไทยพุทธ ไทยอิสลามอยู่ร่วมกัน มีสภาพเป็นชุมชนแออัด ปัญหาเร่งด่วนที่ชุมชนต้องการ คือ รายได้ปากท้องเป็นสิ่งสำคัญเร่งด่วนให้กับคนในชุมชน ตั้งแต่สถานการณ์โควิด-19 เศรษฐกิจซบเซา ทำให้มีรายได้น้อยลง บางคนก็ถูกเลิกจ้างงาน ปัญหาว่างงาน รวมถึงแม่บ้านและผู้สูงอายุบางรายก็ไม่มีอาชีพที่แน่นอน ต้องการรายได้เสริมให้กับครอบครัว เศรษฐกิจชุมชนที่สามารถพึ่งตนเองได้ โดยมีวัตถุประสงค์ของการวิจัย คือ (1) เพื่อศึกษาบริบทของชุมชน ปัญหาและอุปสรรคผลิตภัณฑ์ขนมไทยของชุมชนวัดเทพลีลา ที่สามารถขับเคลื่อนเศรษฐกิจฐานราก เขตวังทองหลาง กรุงเทพมหานคร (2) เพื่อศึกษาความต้องการของชุมชนในการรวมกลุ่มพัฒนาผลิตภัณฑ์ขนมไทย โดยการมีส่วนร่วมของชุมชนวัดเทพลีลา  เพื่อขับเคลื่อนเศรษฐกิจฐานราก เขตวังทองหลาง กรุงเทพมหานคร และ (3) เพื่อศึกษารูปแบบการพัฒนาผลิตภัณฑ์ขนมไทยและช่องทางการตลาด เพื่อขับเคลื่อนเศรษฐกิจฐานราก โดยการมีส่วนร่วมของชุมชนวัดเทพลีลา เขตวังทองหลาง กรุงเทพมหานคร

ระเบียบวิธีการวิจัย: งานวิจัยนี้เป็นงานวิจัยเพื่อท้องถิ่น (Community Based Research หรือ CBR) โดยให้ชุมชนร่วมดำเนินการทุกขั้นตอน เป็นการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory Action Research) เน้นการเรียนรู้ร่วมกันระหว่างชุมชนและนักวิจัยชุมชนมีส่วนร่วมในกระบวนการวิจัย  ประชากรกลุ่มเป้าหมาย คือ กลุ่ม ผู้สูงอายุ กลุ่มแม่บ้าน กลุ่มผู้มีรายได้น้อย กลุ่มเปราะบาง และกลุ่มที่ต้องการมีรายได้เสริม จำนวน 22 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย ได้แก่  (1) แบบสำรวจ (2) การประชุมกลุ่มหรือการสนทนากลุ่ม (Focus group Discussion Guideline) (3) แบบสัมภาษณ์ (interview form) (4) แบบสอบถาม (Questionnaires) (5) แบบบันทึกภาคสนาม (Field Note) (6) การวิเคราะห์ SWOT Analysis  (7) แบบสังเกตการมีส่วนร่วม และ (8) ศึกษาดูงานและแลกเปลี่ยนเรียนรู้

ผลการวิจัย: ด้านบริบทของชุมชนวัดเทพลีลา มีกลุ่มผู้สูงอายุมากที่สุด มีประชากรแฝงที่มาเช่าบ้านพักอาศัย ต่างคนต่างอยู่ ประกอบอาชีพแตกต่างกัน บางคนยังขาดอาชีพที่มั่นคงและขาดการรวมกลุ่มอาชีพ อาชีพส่วนใหญ่เป็นแบบหาเช้า-กินค่ำ บางกลุ่มไม่ร่วมกิจกรรมกับทางชุมชน ชุมชนเป็นทางผ่านของน้ำเสีย ปัญหาและอุปสรรคของชุมชน คือ รายได้และความเป็นอยู่ของคนในชุมชน ไม่มีอาชีพประจำ ขาดสถานที่ในการทำขนมที่ถูกสุขลักษณะ ทั้งไม่มีประสบการณ์ในทางการตลาด เมื่อทำผลิตภัณฑ์ได้แล้วจะนำไปจำหน่ายที่ใด ด้านความต้องการของชุมชน พบว่า ชุมชนต้องการแก้ปัญหาเศรษฐกิจและเห็นว่าชุมชนมีทุนความรู้เรื่องขนมไทยที่ สามารถจะพัฒนาเป็นกลุ่มอาชีพที่สร้างรายได้ สามารถจดทะเบียนจัดตั้งกลุ่มอาชีพขนมไทยวัดเทพลีลา ตามแนวคิด 5ก คือ (1)กลุ่ม/สมาชิกจำนวน 34 คน (2) กรรมการ (3) กฎ กติกา ระเบียบข้อบังคับกลุ่ม (4) กองทุน และ (5) กิจกรรมร่วมกัน การประชุมกลุ่มทุกเดือน ตลาดนัดชุมชน 2 สัปดาห์/ครั้ง และสนับสนุน ส่งเสริมกิจกรรมของชุมชน สำหรับรูปแบบการพัฒนาผลิตภัณฑ์ขนมไทยและช่องทางการตลาด มี 6 ขั้นตอน คือ (1) การหาแนวคิด (2) การสร้างแบบจำลองทางธุรกิจ (3) การพัฒนาผลิตภัณฑ์ (4) การทดสอบตลาด (5) การผลิตและจัดจำหน่าย และ (6) การติดตามและประเมินผล

สรุปผล: โครงการวิจัยได้ร่วมกับนักวิจัยชุมชนวัดเทพลีลา จำนวน 22 คน ดำเนินการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม เพื่อศึกษาบริบทชุมชน ผลิตภัณฑ์ขนมไทยของชุมชน ความต้องการของชุมชนในการรวมกลุ่ม สามารถจดทะเบียนเป็นกลุ่มอาชีพ ตามหลัก 5ก คือ กลุ่ม/สมาชิก,กรรมการ,กฎ กติกา, กองทุนและกิจกรรม รวมถึงรูปแบบการพัฒนาผลิตภัณฑ์ขนมไทย คือ หาแนวคิด สร้างแบบจำลองทางธุรกิจ พัฒนาผลิตภัณฑ์ ทดสอบตลาด การผลิต จำหน่าย และประเมินผล ทำให้กลุ่มเป้าหมายเกิดทักษะการทำขนมไทยและสร้างกลุ่มอาชีพในชุมชนวัดเทพลีลาได้