รูปแบบการบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา

ณัฏฐาดารุณี ศ รีเคน

doi:10.60027/iarj.2024.279472

ผู้แต่ง

ณัฏฐาดารุณี ศ รีเคน โรงเรียนเทศบาลบ้านแมด เทศบาลเมืองมหาสารคาม https://orcid.org/0009-0005-0017-2771

DOI:

https://doi.org/10.60027/iarj.2024.279472

คำสำคัญ:

รูปแบบการบริหารสถานศึกษา, สิ่งแวดล้อมศึกษา, ทักษะชีวิต, หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

บทคัดย่อ

ภูมิหลังและวัตถุประสงค์: การพัฒนาคุณภาพการศึกษาให้ความสำคัญกับการพัฒนาคุณภาพผู้เรียนให้สอดคล้องกับบริบทของท้องถิ่นจัดกิจกรรมเพื่อให้ผู้เรียนดำเนินชีวิตอย่างมีความสุข เน้นการเรียนรู้สู่สากล บนความร่วมมือจากหลายภาคส่วน ส่งเสริมการน้อมนำหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงสู่การเรียนรู้ พัฒนาผู้เรียนให้มีทักษะชีวิตเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมเกิดความอยู่รอดทางสังคมอย่างยั่งยืน วัตถุประสงค์การวิจัย เพื่อ (1) ศึกษาสภาพปัจจุบันและความต้องการจำเป็นในการบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา (2) พัฒนารูปแบบการบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา (3) ทดลองใช้รูปแบบการบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา(4) ขยายผลรูปแบบการบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา (5) ศึกษาประสิทธิผลของรูปแบบการบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา

ระเบียบวิธีวิจัย: การวิจัยครั้งนี้ ใช้ระเบียบวิธีวิจัยและพัฒนา กลุ่มเป้าหมายและกลุ่มตัวอย่าง รวมทั้งสิ้น จำนวน 849 คน เครื่องมือ จำนวน 6 ฉบับ เป็นแบบสอบถาม (Rating Scale) แบบสัมภาษณ์เชิงลึก (In-depth Interview) และคู่มือรูปแบบ สถิติในการวิเคราะห์ข้อมูล ได้แก่ ร้อยละ ค่าเฉลี่ย ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐานและค่าความสอดคล้องเหมาะสม (IOC) วิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพโดยใช้การวิเคราะห์เนื้อหา (Content Analysis) ดำเนินการวิจัยเป็น 5 ระยะ; (1) ระยะที่ 1 ศึกษาสภาพปัจจุบัน ความต้องการจำเป็นจากข้อมูลพื้นฐานแนวคิด ทฤษฎี งานวิจัยที่เกี่ยวข้องในการบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงและการพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา โดยวิจัยเชิงสำรวจและการสัมภาษณ์ผู้ทรงคุณวุฒิ ระยะที่ 2 พัฒนารูป ระยะที่ 3 ทดลองใช้รูปแบบ โดยทดลองใช้ในโรงเรียนเทศบาลบ้านแมด เทศบาลเมืองมหาสารคาม ในปีการศึกษา 2565 ระยะที่ 4 ขยายผลรูปแบบโดยนำรูปแบบไปขยายผลในสถานศึกษาที่สมัครใจ จำนวน 4 แห่ง ในปีการศึกษา 2566 ระยะที่ 5 ศึกษาประสิทธิผลของรูปแบบ โดยการสัมมนาอิงผู้เชี่ยวชาญ (Connoisseurship)

ผลการวิจัย: (1) สภาพปัจจุบันโดยรวมอยู่ในระดับน้อย ค่าต่ำสุดประเด็น ที่ 1 การบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาขอเศรษฐกิจพอเพียง ด้านที่ 4 การสร้างเครือข่ายและขยายผล ความต้องการจำเป็น โดยรวมอยู่ในระดับมาก ค่าสูงสุดในประเด็นที่ 2 การพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา ด้านที่ 3 การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ (2) รูปแบบการบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา พบว่า โครงสร้างรูปแบบ ประกอบด้วย 4 ส่วน คือ ส่วนที่ 1 หลักการ ส่วนที่ 2 วัตถุประสงค์ ส่วนที่ 3 การบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง มี 2 ประเด็น ประเด็นที่ 1 การขับเคลื่อนหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงสู่สถานศึกษา ประเด็นที่ 2 การพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา ส่วนที่ 4 การวัดและประเมินผล ใน 2 ประเด็น (2.1) การขับเคลื่อนหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงสู่สถานศึกษา (2.2) การพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา ค่าดัชนีความสอดคล้อง เท่ากับ 0.98 ประสิทธิภาพของรูปแบบมีความเหมาะสม เป็นไปได้และเป็นประโยชน์ อยู่ในระดับมากที่สุด (3) ผลการทดลองใช้รูปแบบการบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา (3.1) ทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา โดยรวม พบว่า โดยรวม อยู่ในระดับดีเยี่ยม (3.2) ความพึงพอใจของผู้มีส่วนเกี่ยวข้องต่อผลการทดลองใช้รูปแบบ โดยรวม อยู่ในระดับมากที่สุด (3.3) ผู้เชี่ยวชาญยืนยันประสิทธิผลของการทดลองใช้รูปแบบ อยู่ในระดับมากที่สุด (4) ผลการขยายผลรูปแบบการบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา (4.1) ทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา โดยรวม อยู่ในระดับดีเยี่ยม (4.2) ความพึงพอใจของผู้มีส่วนเกี่ยวข้องต่อผลการทดลองใช้รูปแบบ โดยรวม อยู่ในระดับมากที่สุด (5) ผลการศึกษาประสิทธิผลของรูปแบบการบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษา ผู้เชี่ยวชาญยืนยันประสิทธิผล อยู่ในระดับมากที่สุด

สรุปผล: รูปแบบการบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษามีประสิทธิภาพและประสิทธิผลมีความเหมาะสมในการนำไปพัฒนาทักษะชีวิตของผู้เรียนตามแนวคิดสิ่งแวดล้อมศึกษาที่สอดคล้องกับความพอเพียง การสร้างเครือข่ายและขยายผลเป็นเงื่อนไขสำคัญในการขับเคลื่อนหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงให้เกิดความต่อเนื่องและยั่งยืน

References

กนกดาว เดชก้อง. (2563). รูปแบบการบริหารเพื่อส่งเสริมทักษะชีวิตของนักเรียนโรงเรียนมัธยมศึกษา.วิทยานิพนธ์ปริญญาการศึกษาดุษฎีบัณฑิต: มหาวิทยาลัยนเรศวร.

กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น.(2559). แผนยุทธศาสตร์กรมส่งเสริมการปกครองส่วนท้องถิ่น พ.ศ. 2560-2569. กองยุทธศาสตร์และแผนงาน: กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น

กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. (2558). แผนยุทธศาสตร์และแผนปฏิบัติการ พ.ศ. 2559-2564 ของกรมทรัพยากรน้ำ. กรุงเทพฯ: กรมทรัพยากรน้ำ กระทรวงทรัพยากร ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม.

กระทรวงศึกษาธิการ. (2554). หลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2554. กรุงเทพฯ: กระทรวงศึกษาธิการ

กระทรวงศึกษาธิการ.(2560). แผนการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ.2560-2579.พริกหวานกราฟฟิก จำกัด : กรุงเทพฯ.

คำพรทิพย์ ปรัชญาที. (2566). เงื่อนไขและกระบวนการสู่ความสำเร็จในการบริหารจัดการศูนย์การเรียนรู้ ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงด้านการศึกษา สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาจังหวัดชายแดนภาคใต้ของประเทศไทย. วิทยานิพนธ์ปริญญาศึกษาศาสตร์ดุษฎีบัณฑิต: มหาวิทยาลัยหาดใหญ่.

จตุพร ทิพยไพทูรย์. (2564). การศึกษาสภาพการดำเนินงานสู่ศูนย์การเรียนรู้ตามหลักปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียงของสถานศึกษากลุ่มวชิรปราการ สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาพระนครศรีอยุธยา เขต 1. การศึกษาค้นคว้าอิสระปริญญาครุศาสตรมหาบัณฑิต: มหาวิทยาลัยราชภัฏนครสวรรค์.

จิตรา พันพิพัฒน์. (2565). กลยุทธ์การบริหารจัดการสภาพแวดล้อมในสถานศึกษาสังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษากำแพงเพชร เขต 1 และ 2. วารสารชุมชนการวิจัยมหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา. 16(2), 161-164.

จินตนา พุ่มไสว. (2565). การพัฒนารูปแบบการจัดการศึกษาด้วยแหล่งเรียนรู้และภูมิปัญญาท้องถิ่น เพื่อพัฒนาทักษะชีวิตของนักเรียนโรงเรียนบ้านหนองจันทร์. e-Journal of Education Studies, Burapha University, 3(3), 1-18. https://so01.tci-thaijo.org/index.php/ejes/article/view/250233

เจษฎา ศรีสุภาพ. (2564). รูปแบบการพัฒนาคุณลักษณะอยู่อย่างพอเพียงตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงของนักเรียนมัธยมศึกษาตอนต้น สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต 26.วิทยานิพนธ์สาขาวิชาการบริการศึกษา: มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม.

ชนิตา ศิริชาติ. (2566). รูปแบบการบริหารสถานศึกษาพอเพียงอย่างยั่งยืนของโรงเรียนวัดเสนียวงศ์ สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษานนทบุรี เขต 2. e-Journal of Education Studies, Burapha University. 5(1), 32-47. https://so01.tcithaijo.org/index.php/ejes/article/view/261836

ชลนิศา ชุติมาสนทิศ. (2563). การพัฒนาชุดกิจกรรมศิลปะเพื่อเสริมสร้างจิตสำนึกการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม สำหรับนักเรียนมัธยมศึกษาตอนปลาย. วิทยานิพนธ์ปริญญาครุศาสตรมหาบัณฑิต: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.

ชลิดา จูงพันธ์ และนฤพจน์ พุธวัฒนะ. (2563). วิธีการจัดการเรียนการสอนสิ่งแวดล้อมศึกษาในโรงเรียน สิ่งแวดล้อมศึกษาเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน (Eco-school) : กรณีศึกษาโรงเรียนในจังหวัดปทุมธานี. วารสารหน่วยวิจัยวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และสิ่งแวดล้อมเพื่อการเรียนรู้. 11(1), 115-130.

ชุติกาญจน์ วงศ์น้อย. (2564). รูปแบบการพัฒนาคุณลักษณะของผู้บริหารสถานศึกษาสู่การเป็นผู้บริหารสถานศึกษา ศูนย์การเรียนรู้ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงด้านการศึกษาในเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาจังหวัดชัยภูมิ. วิทยานิพนธ์ปริญญาปรัชญาดุษฎีบัณฑิต: มหาวิทยาลัยราชภัฏนครราชสีมา.

ฐาปนิตา สว่างศรี. (2565). แนวทางการพัฒนาการบริหารสถานศึกษาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงสังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษาร้อยเอ็ด. วิทยานิพนธ์ปริญญาครุศาสตรมหาบัณฑิต: มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม.

ดารุณี เดชยศดี.(2562). การพัฒนารูปแบบการบริหารแบบมีส่วนร่วมของภูมิปัญญาท้องถิ่นในการจัดการเรียนรู้เพื่อส่งเสริมทักษะชีวิตและอาชีพของผู้เรียนในสถานศึกษาสังกัดกลุ่มการศึกษาท้องถิ่น ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ. วิทยานิพนธ์ปริญญาปรัชญาดุษฎีบัณฑิต: มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม.

เทศบาลเมืองมหาสารคาม, กองยุทธศาสตร์และงบประมาณ. (2564). แผนพัฒนาท้องถิ่น (พ.ศ. 2566-2570). กองยุทธศาสตร์และงบประมาณ: เทศบาลเมืองมหาสารคาม.

นพัสชวินทร มูลทาทอง. (2564). รูปแบบการจัดกิจกรรมการเรียนรู้เพื่อพัฒนาทักษะชีวิตด้านเกษตรกรรมแบบบูรณาการโดยการมีส่วนร่วมของชุมชนสำหรับนักเรียนโรงเรียนหอวัง ปทุมธานี. ครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม. 18(2), 31-45.

นิรมล วิชิต. (2564). รูปแบบการปลูกจิตสำนึกเพื่อการจัดการสิ่งแวดล้อมของโรงเรียนย่านคลองแสนแสบและคลองสาขาเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน. วิทยานิพนธ์ปริญญาพุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลัย.

บุญชม ศรีสะอาด. (2554). การวิจัยเบื้องต้น. (พิมพ์ครั้งที่ 9). กรุงเทพฯ : บริษัท. สุวีริยาสาส์น จากัด

ประยูร วงษ์จันทรา. (2555).วิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม. มหาสารคาม : มหาวิทยาลัยมหาสารคาม

ประเสริฐ ตันสกุล. (2551). ทักษะประคองตน. กรุงเทพฯ : ข้าวฟ่าง

พนารัตน์ รัตนพงษ์ไชย. (2558). การพัฒนาทักษะชีวิต เรื่อง การพัฒนาท้องถิ่นตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 โดยใช้การจัดการเรียนรู้แบบโครงงาน. Veridian E-Journal, Silpakorn University. 9 (2),1860-1876.

พระศรีรัตน์ สิริรตโน (ศรีสง่า). (2560). การพัฒนาทักษะชีวิตตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงขอนักศึกษาวิทยาลัยอาชีวศึกษา. วิทยานิพนธ์ปริญญาพุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลัย.

รสสุคนธ์ อินชัยเขา. (2561). การพัฒนาการริหารสถานศึกษาพอเพียงแห่งนวัตกรรมด้วยการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม. วิทยานิพนธ์ปริญญาการศึกษาดุษฎีบัณฑิต: มหาวิทยาลัยนเรศวร.

รัตนา สุวรรณทิพย์. (2566). การหาผลสัมฤทธิ์การจัดการเรียนรู้แบบโครงงานเป็นฐานในรายวิชาธุรกิจและการเป็นผู้ประกอบการของนักศึกษาสาขาวิชาคอมพิวเตอร์ธุรกิจวิทยาลัยเทคโนโลยีอุตสาหกรรมศรีสงคราม มหาวิทยาลัยนครพนม. ในการประชุมทางวิชาการระดับชาติด้านครุศาสตร์อุตสาหกรรม ครั้งที่ 15 และการประชุมวิชาการครุศาสตร์อุตสาหกรรมระดับนานาชาติ ครั้งที่ 10 (NC TechEd 15th and IC TechED 10th) (หน้า 87-93). มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าพระนครเหนือ.

โรงเรียนเทศบาลบ้านแมด. (2564). รายงานการประเมินตนเอง (SAR) ปีการศึกษา 2564. มหาสารคาม: โรงเรียนเทศบาลบ้านแมด

ลิขิต จันทร์แก้ว. (2564). การพัฒนากิจกรรมการเรียนรู้สิ่งแวดล้อมศึกษาในป่าชุมชนโคกหินลาด (ป่าต้นน้ำห้วยคะคาง) โดยใช้พื้นที่เป็นฐานการเรียนรู้. วิทยานิพนธ์ปริญญาปรัชญาดุษฎีบัณฑิต: มหาวิทยาลัยมหาสารคาม.

สมปอง มาตย์แท่น. (2560). เอกสารอบรมการขับเคลื่อนการบริหารจัดการศึกษาตามหลักปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียง โรงเรียนเทศบาลบูรพาพิทยาคาร. โรงเรียนเทศบาลบูรพาพิทยาคาร.

สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. (2554). บทสรุปและข้อเสนอแนะเชิงนโยบายและเชิงปฏิบัติ จากผลการประเมินคุณภาพภายนอกรอบสอง (พ.ศ. 2549-2553) ของสถานศึกษาสังกัดสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. กรุงเทพฯ:สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน.

สำนักนายกรัฐมนตรี. (2564). แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 13 (พ.ศ.2566-2570).สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ.

สำนักปลัดกระทรวงศึกษาธิการ. (2559). แนวทางการขับเคลื่อนการพัฒนาตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในภาคการศึกษา.กรุงเทพฯ: สำนักนายกรัฐมนตรี.

สุวณี อึ่งวรากรณ์. (2558). ครู อภิวัฒน์การเรียนรู้สู่คุณภาพการศึกษาในศตวรรษที่ 21. วารสารเครือข่ายวิทยาลัยพยาบาลและการสาธารณสุขภาคใต้. 2(1), 68-69.

อทิตยา ขาวพราย. (2561). การพัฒนาหลักสูตรตามแนวคิดการจัดการเรียนการสอนตามสภาพจริงเพื่อเสริมสร้างความสามารถในการจัดการเรียนรู้สิ่งแวดล้อมศึกษาสำหรับนักศึกษาครูมหาวิทยาลัยราชภัฏ. วิทยานิพนธ์การศึกษาดุษฎีบัณฑิต: มหาวิทยาลัยนเรศวร.

อลิสา อินทร์ประเสริฐ. (2564). รูปแบบการพัฒนารูปแบบการบริหารศูนย์การเรียนรู้ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงของสถานศึกษาในภาคตะวันออก สังกัดสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. วิทยานิพนธ์ปริญญาปรัชญาดุษฎีบัณฑิต: มหาวิทยาลัยบูรพา.

อาทิตมณี แย้มเกษร (2563). การบริหารการจัดการเรียนรู้เพื่อเสริมสร้างทักษะชีวิตของผู้เรียนในสถานศึกษาสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาสมุทรสาคร เขต 2. วิทยานิพนธ์ปริญญาศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต: มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิต.

อารยา คณารักษ์. (2565). แนวทางการจัดการศึกษาของครูเพื่อสร้างเสริมคุณภาพชีวิตที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมสำหรับนักเรียนระดับมัธยมศึกษาในจังหวัดระยอง. วิทยานิพนธ์ (กศ.ม.): มหาวิทยาลัยบูรพา.

UNESCO. (2002). Learning to be: A holistic and integrated approach to values education for human development. Retrieved June 15, 2010, from http://unesdoc.unesco.org/images/ 0012/001279/127914e.pdf

WHO. (1994). Life skills education for children and adolescents in schools. WHO.