นวัตกรรมธนาคารน้ำใต้ดินในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

ธนกฤต  รุ่งแสนทวี; สัญญา  เคณาภูมิ; เสาวลักษณ์  โกศลกิตติอัมพร

doi:10.14456/iarj.2023.59

ผู้แต่ง

ธนกฤต รุ่งแสนทวี นักศึกษาหลักสูตรรัฐประศาสนศาสตรดุษฎีบัณฑิต สาขารัฐประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม https://orcid.org/0009-0002-6911-114X
สัญญา เคณาภูมิ อาจารย์ประจำหลักสูตรสาขารัฐประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม https://orcid.org/0000-0002-9833-4759
เสาวลักษณ์ โกศลกิตติอัมพร อาจารย์ประจำหลักสูตรสาขารัฐประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม https://orcid.org/0000-0002-0589-2525

DOI:

https://doi.org/10.14456/iarj.2023.59

คำสำคัญ:

นวัตกรรม; , ธนาคารน้ำใต้ดิน; , การบริหารจัดการ; , ทรัพยากรน้ำ

บทคัดย่อ

ธนาคารน้ำใต้ดินเป็นแนวทางตามพระราชดำริ ของในหลวงรัชกาลที่ 9 ธนาคารน้ำใต้ดินจะมี 2 ประเภท คือ ธนาคารน้ำใต้ดิน ระบบปิด และธนาคารน้ำใต้ดิน ระบบเปิด ถ้าทำธนาคารน้ำใต้ดินทั้ง 2 ประเภท ควบคู่ไปด้วยกันจะมีประสิทธิภาพมากที่สุด อย่างไรก็ตามภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีพื้นที่ประสบภัยแล้ง 10 จังหวัด จึงจำเป็นต้องดำเนินมาตรการแก้ไขปัญหาด้านน้ำอย่างยั่งยืนด้วยหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง สร้างความสมดุลระหว่างการอนุรักษ์และฟื้นฟู การพัฒนาแหล่งน้ำ ดังนั้นการวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อค้นหา และสำรวจนวัตกรรมธนาคารน้ำใต้ดินในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 2) เพื่อศึกษาปัจจัยความสำเร็จ และข้อเสนอแนะการพัฒนานวัตกรรมธนาคารน้ำใต้ดินในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 3) เพื่อยืนยันโมเดลนวัตกรรมธนาคารน้ำใต้ดินในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ใช้การวิจัยเชิงคุณภาพ แบ่งออกเป็น 3 ระยะ ได้แก่ ระยะที่ 1 ค้นหา และสำรวจนวัตกรรมธนาคารน้ำใต้ดินในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ระยะที่ 2 ศึกษาปัจจัยความสำเร็จ และข้อเสนอแนะการพัฒนานวัตกรรมธนาคารน้ำใต้ดินในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ กลุ่มเป้าหมาย คือ กลุ่มผู้แทนภาครัฐ กลุ่มผู้เชี่ยวชาญ กลุ่มผู้แทนชุมชน/ภาคประชาสังคม จำนวน 25 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยใช้การสัมภาษณ์เชิงลึก และการสนทนากลุ่ม ระยะที่ 3 การยืนยันโมเดลนวัตกรรมธนาคารน้ำใต้ดินในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โดยผู้ทรงคุณวุฒิ ผลการวิจัยพบว่า 1) การค้นหา และสำรวจนวัตกรรมธนาคารน้ำใต้ดินในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ได้แก่ (ก) การสำรวจศักยภาพเชิงพื้นที่ (ข) การออกแบบระบบธนาคารน้ำใต้ดิน (ค) การสร้างธนาคารน้ำใต้ดิน (ง) การติดตามและประเมินผล (จ) การพัฒนาต่อยอด 2) ปัจจัยความสำเร็จ และข้อเสนอแนะการพัฒนานวัตกรรมธนาคารน้ำใต้ดินในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีดังนี้ (ก) ด้านการพัฒนาการมีส่วนร่วมมีแนวทางพัฒนาประกอบด้วย ประชาสัมพันธ์สร้างการรับรู้ บูรณาการระหว่างชุมชนท้องถิ่นนักวิชาการ และภาคเอกชน สร้างสำนึกความเป็นเจ้าของสร้างเครือข่ายปราชญ์ และเกษตรกร ขยายเครือข่ายชุมชนน้ำใต้ดิน (ข) ด้านการพัฒนาองค์ความรู้ มีแนวทางพัฒนาประกอบด้วย การวิเคราะห์ศักยภาพธรณีฟิสิกส์ สำรวจเส้นทางแหล่งน้ำหนุนเสริม พัฒนาบัญชีสมดุลน้ำบาดาล พัฒนาร่างแบบธนาคารน้ำใต้ดิน จัดทำธนาคารน้ำใต้ดินแบบเปิดและแบบปิด (ค) ด้านการพัฒนาเทคโนโลยี มีแนวทางพัฒนาประกอบด้วย พัฒนาบ่อสังเกตการณ์น้ำ พัฒนาระบบตรวจสอบระดับน้ำด้วย APPLIICATION IOT พัฒนาระบบผันน้ำลงดิน ด้วยระบบ Solar Cell พัฒนาอุปกรณ์ IOT เพื่อรับส่งสัญญาณตรวจสอบระดับน้ำ สร้างกลุ่ม Line ในการแจ้งข้อมูล (ง) ด้านการพัฒนาการจัดตั้งกองทุนธนาคารน้ำใต้ดิน มีแนวทางพัฒนาประกอบด้วย ตั้งคณะกรรมการกองทุนจัดการน้ำ ถ่ายทอดสู่สภาเด็กและเยาวชน ศึกษาดูงานสถานที่ Best practice สร้างแหล่งเรียนรู้ธนาคารน้ำใต้ดินในชุมชน และประเมินผลการดำเนินการกองทุน (จ) ด้านการพัฒนาวางแผนการใช้น้ำ มีแนวทางพัฒนาประกอบด้วย สร้างแผนผังเส้นทางน้ำตำบล การวางแผนบัญชีสมดุลน้ำบาดาล กำหนดตัวชี้วัดการใช้ประโยชน์ การวางแผนการบริหารความเสี่ยง จัดทำแผนและโครงการอื่นๆ ที่ใช้ประโยชน์จากน้ำ 3) ผู้ทรงคุณวุฒิมีความคิดเห็นต่อแนวทางการพัฒนานวัตกรรมธนาคารน้ำใต้ดินในการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำในภาคตะวันออกเฉียงเหนือสอดคล้องกัน โดยมีค่ามัธยฐานอยู่ระหว่าง 4.00 - 5.00 ระดับความสอดคล้องของคำตอบที่มีค่าความถี่มากที่สุดมีค่าอยู่ที่ 5.00 และมีค่าพิสัยระหว่างควอไทล์ น้อยกว่า 1.5

เอกสารอ้างอิง

กำแหง วัฒนเสน, สุรพล อารีย์กุล และ วรวุฒิ โลหะวิจารณ์ (2555). การสำรวจหาแหล่งน้ำใต้ดินในชั้นหินแข็งโดยวิธีการสำรวจข้อมูลระยะไกลและวิธีธรณีฟิสิกส์ในพื้นที่ปลูกพืชเศรษฐกิจ อำเภอรัตภูมิ ทางทิศตะวันตกของทะเลสาบสงขลา. สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม.

จันทรา ชัยชนะ. (2563). ปัจจัยที่ส่งผลต่อประสิทธิผลการบริหารจัดการธนาคารน้ำใต้ดินจังหวัดยโสธร. วิทยานิพนธ์ปริญญารัฐประศาสนศาสตรมหาบัณฑิต. มหาสารคาม : มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม.

ชาตรี๊ ศรีวิชาฐา และคณะ. (2561). ตำบลต้นแบบการบริหารจัดการน้ำนอกเขตชลประทานด้วยระบบธนาคารน้ำใต้ดิน (GROUNDWATER BANK) ตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงด้วยศาสตร์พระราชาองค์การบริหารส่วนตำบลเก่าขามอำเภอน้ำยืน จังหวัดอุบลราชธานี. อุบลราชธานี : บริษัทเส้นทาง จำกัด.

เทอดศักดิ์ เจียมกิจวัฒนา. (2561). ธนาคารน้ำของพ่อ ช่วยคนไทยรอดน้ำท่วม. Retrieved from : https://www.facebook.com/vihoktherdsak/photos/a.579092058795007/1837118752992325/?type=3.

นริศรินทร พันธเพชร. (2564). รูปแบบการจัดการโครงการธนาคารน้ำใต้ดินอย่างยั่งยืนของจังหวัดยโสธร. วารสารสังคมศาสตร์และมานุษยวิทยาเชิงพุทธ. 6(3), 93 – 105.

พิมพ์พิสุทธิ์ อ้วนล้ำ และคณะ. (2560). การจัดการความรู้เพื่อการบริหารจัดการน้ำสู่ความเข้มแข็งของชุมชนและพึ่งตนเองด้านแหล่งน้ำอย่างยั่งยืน กรณีศึกษา โครงการธนาคารน้ำใต้ดิน (Ground water bank) บ้านค้ากลาง ตำบลเก่าขาม อำเภอน้ำยืน จังหวัดอุบลราชธานี. สำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ.

สยามรัฐออนไลน์. (2563). "เฉลิมชัย" รับลูกนายกฯ ลุยแก้แล้งปี 63 สั่งเพิ่มแหล่งเก็บกักน้ำ. Retrieved from : https://siamrath.co.th/n/137140.

สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. (2561). ยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี พ.ศ. 2561-2580. กรุงเทพฯ : สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ.

สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ. (2562). แผนแม่บทการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ 20 ปี (พ.ศ. 2561 - 2580). กรุงเทพฯ : สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ.

เสาวลักษณ์ โกศลกิตติอัมพร, สัญญา เคณาภูมิ, วาสนา บันลือหาญ, และอาภากร ประจันตะเสน. (2563). การจัดการทรัพยากรน้ำ: แนวคิดธนาคารน้ำใต้ดินจากชุมชนเก่าขามอุบลราชธานีสู่ชุมชนหนองมะโมงชัยนาท. วารสาร มจรอุบลปริทรรศน์. 5(1), 395 – 408.