การนำมาตรการปล่อยตัวชั่วคราวไปสู่การปฏิบัติ

บทคัดย่อ

กระบวนการปล่อยตัวชั่วคราว เป็นการอนุญาตให้ผู้ต้องหาหรือจําเลยพ้นจากการควบคุมของ เจ้าพนักงานหรือศาล ตามระยะเวลาที่กำหนด เพื่อไม่ให้ผู้ต้องหาหรือจําเลยถูกควบคุม หรือขังเป็นเวลานานเกินกว่าจําเป็นในระหว่างการสอบสวนหรือการพิจารณาคดี อีกทั้งยังเป็นมาตรการผ่อนคลายการจำกัดเสรีภาพของผู้ต้องหาหรือจำเลย ที่จะยังสามารถใช้ชีวิตได้ตามปกติ ไม่ต้องถูกคุมขังอยู่ภายในเรือนจำ อันไม่กระทบต่อสิทธิ เสรีภาพของผู้ต้องหาหรือจำเลย บทความวิจัยฉบับนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสถานการณ์ สภาพปัญหา ปัจจัยที่ส่งผลต่อการนำมาตรการปล่อยตัวชั่วคราวไปสู่การปฏิบัติ และเพื่อมุ่งสู่ข้อเสนอแนะในการพัฒนามาตรการปล่อยตัวชั่วคราวของประเทศไทยให้มีประสิทธิภาพ งานวิจัยนี้เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ โดยมีผู้ให้ข้อมูลหลักซึ่งได้มาโดยวิธีการสุ่มแบบเฉพาะเจาะจง รวมทั้งสิ้น 41 คน ประกอบไปด้วย กลุ่มผู้เชี่ยวชาญด้านกฎหมายอาญาและกระบวนการยุติธรรมทางอาญา กลุ่มผู้บริหารและผู้ปฏิบัติงานในกระบวนการยุติธรรม กลุ่มผู้ต้องหาและจำเลยระหว่างการสอบสวน ไต่สวน พิจารณาคดี เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย ได้แก่ การสัมภาษณ์เชิงลึก การประชุมกลุ่มย่อย และใช้วิธีการวิเคราะห์เนื้อในการวิเคราะห์ข้อมูล

ทั้งนี้ผลการศึกษาพบว่า สถานการณ์และสภาพปัญหาของมาตรการปล่อยตัวชั่วคราวของไทยในปัจจุบัน ประกอบด้วย 1) ความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจของผู้ต้องหาหรือจำเลย ที่สัมพันธ์กับการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมที่การปล่อยตัวชั่วคราวค่อนข้างยึดโยงกับหลักประกัน 2) การปล่อยตัวชั่วคราวในชั้นสอบสวนและชั้นพิจารณาคดีที่มีความแตกต่างกันในสภาพของปัญหา โดยการปล่อยตัวชั่วคราวในระหว่างพิจารณามีขนาดและความสำคัญของปัญหาค่อนข้างมากกว่าในชั้นสอบสวน 3) ความเป็นมาตรฐานในการปล่อยตัวชั่วคราวจากการใช้ดุลยพินิจของผู้พิจารณา 4) การขาดกลไกสนับสนุนการปล่อยตัวชั่วคราวในชั้นสอบสวนที่ขาดกลไกหรือเครื่องมือในการจัดการความเสี่ยง 5) บุคลากรผู้ปฏิบัติงานบางส่วนยังขาดความรู้ ความเข้าใจตลอดจนทักษะ โดยเฉพาะอย่างยิ่งทัศนคติในการจัดการความเสี่ยงในการปล่อยตัวชั่วคราว 6) การติดต่อสื่อสาร การสร้างการรับรู้ และเข้าใจเกี่ยวกับกระบวนการการปล่อยตัวชั่วคราวแก่ผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง การสื่อสารเพื่อสร้างการมีส่วนร่วมของภาคประชาชน และการสื่อสารเพื่อพัฒนาและส่งเสริมการปฏิบัติงานของบุคลากร 7) กฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการปล่อยตัวชั่วคราว 8) การจัดการความเสี่ยงในการปล่อยตัวชั่วคราว โดยเฉพาะการใช้อุปกรณ์ EM ประกอบการปล่อยชั่วคราวที่ยังพบสภาพข้อจำกัดในด้านอุปกรณ์ ทั้งปริมาณและคุณภาพ รวมถึงเงื่อนไขในการใช้อุปกรณ์ที่ต้องเหมาะสมกับความเสี่ยงแต่ละกรณีเป็นการเฉพาะ สำหรับปัจจัยที่ส่งผลต่อการนำมาตรการปล่อยตัวชั่วคราวไปสู่การปฏิบัติ ประกอบด้วย 1) การติดต่อสื่อสารทั้งภายในและภายนอก 2) แรงกดเชิงนโยบาย 3) การกระจายและการจัดสรรทรัพยากร 4) การบูรณาการและการประสานงานกันระหว่างหน่วยงาน 5) การบูรณาการฐานข้อมูล 6) การมีส่วนร่วมของภาคประชาชน และ 7) ทัศนคติของผู้ปฏิบัติงาน สำหรับข้อเสนอแนะที่ค้นพบ ได้แก่ การตั้งองค์กรกลางในการติดตาม ควบคุมผู้ที่ได้รับการปล่อยตัวชั่วคราว การตั้งคณะบุคคลเพื่อพิจารณาการฝากขัง การปรับทัศนคติหรือมุมมองของผู้ปฏิบัติงาน การสร้างกลไกความเข้มแข็งให้กับชุมชน การบูรณาการระหว่างหน่วยงาน การสร้างความรู้ความเข้าใจของประชาชน และผู้มีส่วนได้เสีย และการตระหนักถึงความสำคัญของการเคารพสิทธิมนุษยชนของผู้ต้องหาและจำเลยเป็นสำคัญ