การจัดการน้ำเสียด้วยโมเดลธนาคารน้ำใต้ดินโดยกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชน บ้านโคกก่อง ตำบลโนนสะอาด อำเภอคอนสวรรค์ จังหวัดชัยภูมิ

บทคัดย่อ

น้ำ เป็นทรัพยากรที่มีความสำคัญอย่างยิ่งกับชีวิตของพืช และสัตว์บนโลกรวมทั้งมนุษย์ การใช้ประโยชน์จากน้ำ เช่น การอุปโภคและบริโภค การเพาะปลูก เลี้ยงสัตว์ เมื่อมีการใช้ประโยชน์ย่อมมีกระทบจากการใช้ประโยชน์เสมอ ปัญหาน้ำเสียเกิดจากการใช้ทรัพยากรน้ำของมนุษย์ และการบำบัดน้ำเสียจากการใช้ประโยขน์ก่อนปล่อยลงสู่แหล่งน้ำธรรมชาติควรมีกระบวนการที่เหมาะสม ดังนั้นการวิจัยในครั้งนี้จึงมุ่งเน้นการพัฒนาระบบธนาคารน้ำใต้ดิน เพื่อให้เกิดเป็นรูปแบบนวัตกรรมการจัดการน้ำเสียด้วยโมเดลธนาคารน้ำใต้ดินที่เหมาะสมกับทุกสภาพพื้นที่ ที่ต้องการใช้รูปแบบนี้จัดการน้ำเสียต่อไป ดังนั้นงานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) เพื่อศึกษาระบบการจัดการน้ำเสียเดิมของชุมชน และระบบการจัดการน้ำเสียด้วยโมเดลธนาคารน้ำใต้ดิน 2) เพื่อจัดการน้ำเสียในชุมชนด้วยระบบธนาคารน้ำใต้ดิน และ 3) เพื่อประเมินผลการจัดการน้ำเสียด้วยระบบธนาคารน้ำใต้ดิน โดยกระบวนการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) แบบมีส่วนร่วม (Participation Action Research : PAR) ของประชาชน โดยใช้แนวคิดทฤษฎีการจัดทำธนาคารน้ำใต้ดินระบบปิด และระบบเปิด แนวคิดทฤษฎีการจัดทำรางระบายน้ำ แนวคิดทฤษฎีกระบวนการมีส่วนร่วม แนวคิดทฤษฎีแนวคิดการจัดการน้ำเสีย และการบริหารจัดการน้ำ และแนวคิดทฤษฎีการพัฒนาเป็นกรอบการวิจัย พื้นที่วิจัย คือ บ้านโคกก่อง ตำบลโนนสะอาด อำเภอคอนสวรรค์จังหวัดชัยภูมิ กลุ่มตัวอย่าง คือ ผู้ใหญ่บ้าน กรรมการหมู่บ้าน สมาชิกองค์การบริหารส่วนตำบล ตัวแทนชุมชนแต่ละคุ้มของหมู่บ้าน จำนวน 30 คน ใช้วิธีคัดเลือกแบบเจาะจง เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยมี 3 ส่วน ได้แก่ การสัมภาษณ์เชิงลึก การสนทนากลุ่ม และการจัดประชุมเชิงปฏิบัติการ วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้การวิเคราะห์ข้อมูลซึ่งเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ ทำการวิเคราะห์เชิงเนื้อหา (Content Analysis) โดยการจำแนกข้อมูล จัดกลุ่มข้อมูล สร้างข้อสรุป ตามขั้นตอนดังนี้ 1) ลดทอนข้อมูล (data reduction) 2) จัดระบบข้อมูล (data organization) 3) ตีความนำข้อมูลสรุป (data interpretation to conclusion) ผลการวิจัยพบว่า (1) ชุมชนบ้านโคกก่องยังไม่มีกระบวนการจัดการน้ำทิ้ง น้ำเสียจากการใช้น้ำอย่างเป็นรูปแบบตามมาตรฐานการจัดการน้ำ ชาวบ้านส่วนใหญ่จะทำรองระบายน้ำออกจากตัวบ้านโดยปล่อยลงร่องน้ำตามธรรมชาติข้างถนน หรือบางคุ้มในหมู่บ้านจะมีการขุดร่องระบายน้ำจากพื้นที่หน้าบ้านลงสู่แหล่งน้ำตามธรรมชาติ และมีเพียงบางส่วนซึ่งเป็นส่วนน้อยทำการขุดบ่อซึมไว้ในพื้นที่ของตนเอง ในส่วนของการให้ความรู้เรื่องระบบการจัดการน้ำเสียด้วยโมเดลธนาคารน้ำใต้ดินนั้นชุมชนมีความเข้าใจเป็นกระบวนการอย่างดี และพร้อมให้ดำเนินการตามวัตถุประสงค์ (2) จากการสำรวจสภาพพื้นที่ในการจัดทำโมเดลธนาคารน้ำใต้ดินนี้ ใช้วิธีการลงพื้นที่สำรวจทิศทางการไหลของน้ำ จุดที่น้ำไหลรวมกันเพื่อวางผังบริเวณแนว รางระบายน้ำโมเดลธนาคารน้ำใต้ดิน ดังนั้นเมื่อได้สำรวจสภาพถนน ร่องข้างถนน ชั้นดินในมติต่าง ๆ จึงได้สรุปรูบแบบและออกแบบ “รางระบายน้ำระบบธนาคารน้ำใต้ดินแบบบ่อพักคู่” ซึ่งกำหนดขนาดบ่อธนาคารน้ำใต้ดิน และรางระบายน้ำ เพื่อทดลองในพื้นที่ต้นแบบ ดังนี้ 1. กำหนดขนาดของบ่อหลักให้มีขนาด กว้างxยาวxลึก ดังนี้ 1.20x1.20x2.00 เมตร 2. กำหนดขนาดของบ่อรองให้มีขนาด กว้างxยาวxลึก ดังนี้ 0.50x0.50x1.00 เมตร 3. กำหนดขนาดของรางรับน้ำให้มีขนาด กว้างxยาวxลึก ดังนี้ 0.50x5.00x0.50 เมตร 4. กำหนดขนาดใส้กลางของบ่อหลักให้มีขนาด กว้างxยาวxลึก ดังนี้ 0.50x0.50x0.30 เมตร (3) การจัดการน้ำเสียด้วยโมเดลธนาคารน้ำใต้ดินนั้น ใช้การประเมินผลสภาพก่อนและหลังดำเนินการจัดทำตันแบบรูปแบบรางระบายน้ำระบบธนาคารน้ำใต้ดินแบบบ่อพักคู่ พื้นที่รับน้ำทั้งสามจุด ก่อนการดำเนินการประสบปัญหาน้ำท่วมขัง น้ำเน่าเหม็น น้ำไหลลงพื้นที่ของส่วนบุคคลของชุมชน และเมื่อดำเนินการจัดทำตันแบบรางระบายน้ำระบบธนาคารน้ำใต้ดิน แบบบ่อพักคู่ ปัญหาน้ำท่วมขัง น้ำเน่าเหม็น สามารถแก้ไขได้อย่างเป็นรูปธรรม โดยชุมชนยังมีความต้องการให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง องค์กรปกครองส่วนถ้องถิ่นจัดสรรงบประมาณลงมาดำเนินการจัดทำระบบธนาคารน้ำใต้ดินโดยรอบทั้งหมู่บ้านเพื่อเป็นการแก้ปัญหา น้ำทิ้ง น้ำเสีย อย่างยั่งยืนต่อไป  นอกจากนั้นองค์ความรู้จากการจัดการน้ำเสียด้วยโมเดลธนาคารน้ำใต้ดินโดยกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชน บ้านโคกก่อง ตำบลโนนสะอาด อำเภอคอนสวรรค์ จังหวัดชัยภูมิ สามารถนำไปใช้เป็นต้นแบบของการจัดการน้ำทิ้ง น้ำเสีย น้ำท่วมขัง ในพื้นที่ที่มีลักษณะไหล่ถนนแคบ พื้นที่ในการจัดทำจำกัด และมีกระบวนการในการจัดทำไม่ยุ่งยาก หน่วยงานปกครองส่วนท้องถิ่นสามารถนำต้นแบบไปดำเนินการได้ทันทีสำหรับพื้นที่ที่มีปัญหาเช่นเดียวกัน