ภูมิหลังและวัตถุประสงค์: ภูมิปัญญาพื้นบ้านเกิดมาจากคนไทย รู้จักที่และสร้างสรรค์สิ่งใหม่ ๆ การดำรงชีวิตอยู่ร่วมกันในสังคมมีรูปแบบที่แตกต่างกัน การไปมาหาสู่ระหว่างชนชาติ ระหว่าง สังคม ชุมชน การแลกเปลี่ยนซื้อขายกัน การอพยพโยกย้ายที่ทำมาหากิน เกิดการยอมรับกันในสังคมที่เรียกว่า“วัฒนธรรม” ที่เป็นเอกลักษณ์ ในการเกิดภูมิปัญญาท้องถิ่น เป็นหลักความรู้อันเกิดจากความสามารถประสบการณ์ และความเฉลียวฉลาดในการประดิษฐ์คิดค้น เกิดมาจากการสั่งสมประสบการณ์ที่ผ่านกระบานการเรียนรู้ เลือกสรร พัฒนา ถ่ายทอดสืบต่อกันมาจากบรรพบุรุษจนถึงปัจจุบัน การศึกษาการจัดการความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นทางอาหาร กินผักสมุนไพรพื้นบ้านให้เป็นยา กรณีศึกษา บ้านไทรงาม ตำบลนาเสียว อำเภอเมือง จังหวัดชัยภูมิ มีวัตถุประสงค์ ศึกษาการจัดการความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นทางอาหาร และการแปรรูปอาหารจากผักสมุนไพรพื้นบ้านที่เป็นเมนูอาหารเพื่อสุขภาพ โดยการมีส่วนร่วมของประชาชน นำไปสู่การอนุรักษ์ภูมิปัญญาและสร้างรายได้ชุมชน ผลการศึกษา คือ การถ่ายทอดความรู้จากรุ่นสู่รุ่น ผ่านกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชน ในการนำภูมิปัญญามาพัฒนาในรูปแบบของผลิตภัณฑ์อาหารสมุนไพร ที่ได้อนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่นและผลิตภัณฑ์ที่สร้างรายได้ให้กับชุมชน ระเบียบวิธีการวิจัย: การศึกษาครั้งนี้ทบทวนวรรณกรรมที่เกี่ยวข้อง เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพกลุ่มตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง คือ ผู้เฒ่า ปราชญ์ชาวบ้าน และตัวแทนชุมชนที่มีผู้รู้มีภูมิปัญญาและประสบการณ์นำผักสมุนไพรพื้นบ้าน รตัวแทนกลุ่มวิสาหกิจชุมชนในพื้นที่จำนวน 20 คน การวิเคราะห์เนื้อหาแล้วนําเสนอเชิงพรรณนาตามประเด็นที่สําคัญ ผลการศึกษาวิจัย พบว่า 1) การจัดการความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นทางอาหาร "กินผักสมุนไพรพื้นบ้านให้เป็นยา"  ในชุมชนบ้านไทรงามเกี่ยวข้องกับการสืบทอดภูมิปัญญา การแสวงหาความรู้ การจัดการความรู้ การแบ่งปันและการสร้างการมีส่วนร่วมในชุมชน ซึ่งส่งเสริมการอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่นและเพิ่มโอกาสทางเศรษฐกิจ ผ่านการแปรรูปสมุนไพร 2) ผลการศึกษาการแปรรูปอาหารจากผักสมุนไพรพื้นบ้านการแปรรูปอาหารจากผักสมุนไพรพื้นบ้านที่เป็นเมนูอาหารเพื่อสุขภาพ โดยการมีส่วนร่วมของประชาชน นำไปสู่การอนุรักษ์ภูมิปัญญาและสร้างรายได้ให้กับชุมชนน คือ“ตำเมี่ยงสมุนไพร”  สรุปผล ชุมชนมีส่วนร่วมตั้งแต่การบ่งชี้การสร้าง การจัดการ และแบ่งปันความรู้ ในการพัฒนาผ่านกระบวนการวิจัย เพื่อปรับปรุงต่อยอดเป็นเมนูพร้อมรับประทาน จึงเป็นผลิตภัณฑ์ที่สามารถรักษาภูมิปัญญาท้องถิ่นในด้านการใช้สมุนไพรที่มีคุณค่า สามารถขยายการจำหน่ายไปสู่ตลาดที่กว้างขึ้น ส่งผลให้เกิดการพัฒนาผลิตภัณฑ์ ได้รับสนับสนุนจากหน่วยงานภายนอก เช่น นักวิจัย ภาครัฐ มีบทบาทสำคัญในการส่งเสริมการอนุรักษ์และพัฒนาเศรษฐกิจของชุมชน การแปรรูปสมุนไพรพื้นบ้าน เพื่อรักษาภูมิปัญญาท้องถิ่นและวัฒนธรรมทางอาหารท้องถิ่น จึงสร้างโอกาสทางเศรษฐกิจที่ยั่งยืนของชุมชนในระยะยาว

Saowanee Janthasung; Chotika  Singhatep

doi:10.60027/iarj.2025.282898

Authors

Saowanee Janthasung Faculty of Arts and Science, Chaiyaphum Rajabhat University, Thailand https://orcid.org/0009-0004-0798-5831
Chotika Singhatep Faculty of Arts and Science, Chaiyaphum Rajabhat University, Thailand https://orcid.org/0009-0006-2459-7667

DOI:

https://doi.org/10.60027/iarj.2025.282898

Keywords:

Knowledge Management, Local Culinary Wisdom, Local Herbal Plants, Eating as Medicine

Abstract

Background and Aims: Local wisdom in Thailand has emerged from people’s resourcefulness and creativity in sustaining diverse lifestyles within a community. This cultural exchange and interaction among ethnic groups and communities, through trade, migration, and shared livelihoods, have led to the development of unique cultural characteristics known as "culture," which forms the foundation of local wisdom. Local knowledge, formed through experiences, skills, and ingenuity, has been passed down from generation to generation, preserving traditional practices. This study focuses on the knowledge management of local wisdom concerning traditional foods and the use of local herbs as medicinal plants in Sai Ngam Village, Na Siew Subdistrict, Mueang District, Chaiyaphum Province. The research aims to investigate the knowledge management of local culinary wisdom, focusing on the transformation of local herbs into health-promoting foods, with active community participation. This approach seeks to conserve local wisdom while creating economic opportunities for the community. The study’s findings reveal that knowledge transfer from generation to generation occurs through community participation, leading to the development of herbal food products that preserve local wisdom and generate income for the community.

Methodology: This qualitative research involved a literature review and purposive sampling, targeting 20 participants, including village elders, local experts, and community representatives with knowledge of local herbal plants and leaders of community enterprise groups. Content analysis was used to present findings descriptively based on significant issues.

Results: The study reveals that (1) knowledge management regarding "eating local herbs as medicine" in the Sai Ngam community involves knowledge preservation, acquisition, management, sharing, and community engagement. These activities promote local wisdom conservation and create economic opportunities through herbal processing. (2) Processing local herbs into health food products, with community involvement, leads to the conservation of local wisdom and income generation, exemplified by “herbal Miang paste.”

Conclusion: The community has actively participated in identifying, creating, managing, and sharing knowledge through research processes to develop ready-to-eat herbal products. These products help preserve the value of local wisdom in herbal use and expand market reach, supported by external entities such as researchers and government agencies, which play significant roles in supporting community preservation and economic development. Transforming local herbs preserves local wisdom and culinary culture, creating sustainable economic opportunities for the community in the long term.

References

จันทร์จิรา ตรีเพชร และคณะ. (2564). การจัดการความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการสร้างรายได้และพัฒนาเศรษฐกิจท้องถิ่น: กรณีการแปรรูปสมุนไพรเพื่อสร้างมูลค่าเพิ่ม. วารสารเศรษฐกิจและสังคมชุมชน, 12(2),145-158.

จิราณีย์ พันมูล. (2558). การสืบทอดและการประยุกต์ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นในมิติอาหารเพื่อสุขภาพของชุมชนไทยทรงดำในเขตตำบลไผ่หูช้าง. วารสารการพัฒนาและการศึกษาเพื่อสังคม, 7(2), 102-116.

จุฑารัตน์ ศราวณะวงศ์. (2558). การแสวงหาความรู้และการจัดเก็บความรู้ของกลุ่มสมุนไพรบ้านดงบัง: กรณีศึกษาแนวปฏิบัติที่ดีในการพัฒนาภูมิปัญญาท้องถิ่น. วารสารการจัดการความรู้, 10(3), 85-97.

ฉวีวรรณ สุวรรณาภา และคณะ. (2560). อาหารพื้นบ้าน. กระบวนการจัดการเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตและจริยธรรมทางสังคมในชุมชนภาคเหนือ. มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลัย วิทยาเขตแพร่.

ณิชมน ภมร, และ พัชรี ตันติวิภาวิน.(2563). การจัดการความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านวัฒนธรรมอาหารพื้นบ้าน ภาคเหนือตอนบนของไทย. วารสารรังสิตบัณฑิตศึกษาในกลุ่มธุรกิจและสังคมศาสตร์, 6(2), 28-44.

นำพล แปนเมือง และคณะ. (2566). แนวทางการส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านสมุนไพรพื้นบ้านกรณีศึกษา: ตำบลโป่งเปือย อำเภอเมืองบึงกาฬ จังหวัดบึงกาฬ. วารสารมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์, 12(1), 129-140.

ประพัสสร บัวเผื่อน และคณะ. (2565). การศึกษาภูมิปัญญาและการใช้ประโยชน์จากพืชสมุนไพรท้องถิ่นเขาโกรกปลากั้ง จังหวัดกำแพงเพชร. วารสารพิกุล, 20(1), 1-14.

พรปวีณ์ คำหลวงและเกษร สำเภาทอง. (2562). ภูมิปัญญาการบริโภคผักพื้นบ้านเพื่อประโยชน์ด้านสุขภาพของชาวบ้านตำบลศรีษะเกษ อำเภอนาน้อย จังหวัดน่าน. วารสารธรรมศาสตร์การแพทย์, 19(1), 1-10.

ยิ่งยง ไพสุขศานติวัฒนา. (2556). ผักพื้นบ้าน: ภูมิปัญญาและมรดกที่คนไทยหลงลืม. เอกสารประกอบการสัมมนาวิชาการและอุทยานผักพื้นบ้านในวิถีไทย. กรุงเทพฯ: สำนักพิพิธภัณฑ์และวัฒนธรรมการเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.

วิจารณ์ พานิช. (2564). การจัดการความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นเพื่อพัฒนาสังคมอย่างยั่งยืน. วารสารวิจัยสังคมศาสตร์, 12(1), 134-142.

สุกัญญา ไหมเครือแก้ว. (2560). ผักและสมุนไพรพื้นบ้านในประเทศไทย: ความหลากหลาย ชนิด และคุณสมบัติทางยา. วารสารสมุนไพรพื้นบ้านและสุขภาพ, 8(1), 45-60.

อภิชาติ ใจอารีย. (2557). รูปแบบการจัดการความรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นการแปรรูปหน่อไม้ของชุมชนบ้านพุเตย จังหวัดกาญจนบุรี. วารสารการเมืองการปกครอง, 4(2), 224-230.

Verghese, K., Lewis, H., Lockrey, S., & Williams, H. (2015). Packaging’s role in minimizing food loss and waste across the supply chain. Packaging Technology and Science, 28(7), 419-437. https://doi.org/10.1002/pts.2127