“ขึ้นหน้ากลองร้องปันตน” : ลักษณะการสร้างสรรค์บทปันตนในการแสดงลำตัด

บทคัดย่อ

การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาลักษณะการสร้างสรรค์บทปันตนในการแสดงลำตัด ใช้วิธีการศึกษาและบันทึกข้อมูลขั้นทุติยภูมิจากบันทึกวีดิทัศน์ และบันทึกข้อมูลขั้นปฐมภูมิด้วยวิธีสังเกตแบบมีส่วนร่วม (participant observation) โดยศึกษาคณะลำตัดที่มีชื่อเสียงในอดีตและคณะที่ยังดำเนินการแสดงอยู่ในปัจจุบัน รวบรวมข้อมูลตั้งแต่ พ.ศ. 2561-2566 และศึกษาจำนวน 60 บท วิเคราะห์และจัดหมวดหมู่ให้เห็นลักษณะการสร้างสรรค์บทปันตนในการแสดงลำตัด ผลการศึกษาพบลักษณะคำประพันธ์ของบทปันตนลำตัด 3 ลักษณะ คือ กลอนปันตนแบบมลายู กลอนปันตนแบบกลอนตลาด และกลอนปันตนแบบลักษณะอื่น บทปันตนลำตัดนั้นมีลักษณะการสร้างสรรค์ 2 ด้าน คือ 1) ด้านตัวบทปันตนลำตัด ปรากฏเพลงภาษามลายูปนไทย เพลงไทยเดิม เพลงเสภา เพลงกล่อมเด็ก เพลงไทยสากล และบทประพันธ์ที่แต่งขึ้นใหม่ โดยพบการสร้างสรรค์จากเพลงไทยเดิมมากที่สุด แบ่งเป็น 3 ลักษณะ คือ การสืบทอดบทร้องเพลงไทยเดิม การประยุกต์บทร้องเพลงไทยเดิม และการแต่งบทร้องอย่างเพลงไทยเดิม 2) ด้านเนื้อความของบทปันตนลำตัด ปรากฏเนื้อความกล่าวถึงเรื่องเบ็ดเตล็ด ประกอบด้วย การรำพึงรำพันความรักระหว่างชายหญิง การเคารพสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ครูบาอาจารย์ การเฉลิมพระเกียรติ และการให้คติคำสอน เนื้อความกล่าวถึงการออกตัว และเนื้อความกล่าวถึงการส่งเสริมคุณค่าลำตัด พลวัตการสร้างสรรค์ส่งผลให้ลำตัดยังคงดำรงอยู่ท่ามกลางความเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรม