“สอนเด็กให้เป็นคนดี” มายาคติคุณธรรมในโรงเรียนไทย

บทคัดย่อ

ปัจจุบันโรงเรียนสอนให้นักเรียนเป็นคนดีผ่านโครงการคุณธรรมตามกรอบที่สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) กำหนด งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษามายาคติคุณธรรมในโรงเรียนไทย โดยใช้การวิเคราะห์วาทกรรมเชิงวิพากษ์ เก็บข้อมูลจากการวิเคราะห์เอกสารโครงการโรงเรียนคุณธรรม สพฐ. สนทนากลุ่มครูและผู้บริหารโรงเรียนต้นแบบที่มีการสอนคุณธรรม 12 โรงเรียน ศึกษากรณีศึกษาจำนวน 5 โรงเรียน และวิเคราะห์ข้อมูลที่เป็นแก่นสาระของวาทกรรมและปฏิบัติการทางวาทกรรม ผลการวิจัยพบว่า มายาคติคุณธรรมที่แฝงฝังในโรงเรียนไทย คือ มายาคตินักเรียนดี 3 ประการ 1) นักเรียนดีต้องไม่มีพฤติกรรมปัญหา ครูจึงต้องกดปัญหาไว้ให้มีน้อยลงและเพิ่มพฤติกรรมความดีให้ได้มากที่สุดโดยให้นักเรียนทำโครงงานคุณธรรม 2) นักเรียนดีต้องทำกิจกรรมทางศาสนา เป็นมายาคติที่เชื่อว่าความดีงามอยู่ในวิถีปฏิบัติของศาสนา การที่นักเรียนไหว้พระ ทำสมาธิ สวดมนต์ เหล่านี้คือการทำดี 3) นักเรียนดีต้องปฏิบัติตัวเหมือนคนดีต้นแบบ ใช้กิจกรรมยกย่องเชิดชูเกียรติคนต้นแบบเป็นกลยุทธ์ในการสอน ความดีจึงไม่อาจเริ่มจากการเรียนรู้ปัญหาของนักเรียนเอง มายาคติเหล่านี้ขับเคลื่อนด้วยกลไกปฏิบัติการวาทกรรมสร้างนักเรียนดี ในคู่มือโครงการโรงเรียนคุณธรรม สพฐ. ภายใต้การประเมินผลโรงเรียนดีติดดาว และการศึกษาคุณธรรมที่ยึดโยงกับรัฐชาติ เป็นกลไกสั่งการจากบนลงล่างจนละเลยปัจจัยด้านชุมชนซึ่งมีบริบททางสังคมวัฒนธรรมที่เป็นการดำรงอยู่ของผู้คนในแต่ละพื้นถิ่น การจัดการศึกษาเพื่อสอนคุณธรรมจึงควรเปิดพื้นที่ให้ชุมชนได้เป็นเจ้าของในการกำหนดคุณธรรมอัตลักษณ์ของตนเอง