หมอมอใบไม้ในอุบลราชธานี : บทบาทหน้าที่ของพิธีกรรมพยากรณ์ดวงชะตาต่อสังคมอีสานร่วมสมัย

บทคัดย่อ

บทความนี้วิเคราะห์บทบาททางคติชนวิทยาของพิธีกรรมพยากรณ์ดวงชะตาโดยหมอมอใบไม้ ผู้เขียนใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ สุ่มตัวอย่างโดยบังเอิญ เก็บข้อมูลปฏิสัมพันธ์และภาษาในพิธีกรรมโดยจดบันทึกข้อมูลภาคสนามจากการสังเกตการณ์แบบมีส่วนร่วมและแบบไม่มีส่วนร่วมในพิธีกรรมและการสัมภาษณ์หมอมอใบไม้ 2 ท่าน และผู้รับการทำนาย   ดวงชะตาที่สมัครใจให้ข้อมูลอีก 9 คน จากนั้นวิเคราะห์บทบาทคติชนวิทยาตามแนวคิดของ Bascom (1965) และศิราพร ณ ถลาง (2548) ผลการศึกษาพบว่า หน้าที่แรก พิธีกรรมนี้ทำหน้าที่ให้ที่มาและเหตุผลของการมีพิธีกรรม แบ่งออกเป็น 2 ประการสำคัญ คือ หนึ่งเป็นการสืบความเชื่อและวิถีปฏิบัติของกลุ่มชนที่มีรากเหง้าของการนับถือ “ผี” บรรพบุรุษและครูอาจารย์ที่ศักดิ์สิทธิ์ผ่านการทำบุญอุทิศให้แก่สิ่งศักดิ์สิทธิ์ และการไหว้ครู ใส่ขันครู และสองเป็นการสอนหลักธรรมและวิถีปฏิบัติในพุทธศาสนา ซึ่งเห็นได้จากการบอกพื้นดวงบนพื้นฐานความเชื่อเรื่องชาติภพและกรรมเก่า การทำบุญอุทิศกุศลให้แก่ผู้ล่วงลับ และการทำบุญเกื้อกูลมวลมนุษย์ ส่วนหน้าที่อื่น ๆ ได้แก่ ให้การศึกษาต่อคนในชุมชน รักษามาตรฐานและแบบแผนทางสังคม และให้ความเพลิดเพลินและระบายความคับข้องใจ นอกจากนี้ สังเกตได้ว่า พิธีกรรมนี้มีบทบาทหน้าที่โดดเด่นในการลดทอนความทุกข์ด้านต่าง ๆ ที่ปัจเจกชนกำลังเผชิญอยู่ จึงสร้างความมั่นคงทางด้านจิตใจให้แก่คนในสังคมอีสานร่วมสมัยในจังหวัดอุบลราชธานีและพื้นที่ใกล้เคียง