จาก จนกว่าเราจะพบกันอีก ถึง แลไปข้างหน้า : การศึกษาการพัฒนาศิลปะการสร้างนวนิยายเพื่อชีวิตของศรีบูรพา

บทคัดย่อ

ท่ามกลางพายุร้ายของการเมืองเผด็จการในช่วงทศวรรษ 2490 ศรีบูรพาปรับเปลี่ยนแนวการสร้างนวนิยายเป็นแนววรรณกรรมเพื่อชีวิต การศึกษาในออสเตรเลียทำให้เขาตระหนักว่า การประยุกต์ใช้ปรัชญามาร์กซิสต์ในการปฏิรูปสังคมเป็นทางออกของไทย การสร้างนวนิยายขนาดสั้นเรื่อง จนกว่าเราจะพบกันอีก ถือได้ว่าเป็นการชูทฤษฎีก่อน เพื่อถ่ายทอดความคิดมาร์กซิสต์อย่างเป็นขั้นตอนให้แก่ผู้อ่านที่มีการศึกษาระดับหนึ่งแล้ว โดยประยุกต์ใช้วิธีการสัมภาษณ์บุคคลของนักข่าว กล่าวคือ ผู้แต่งให้โกเมศ ตัวเอกชาย ซึ่งแสดงบทบาทเป็นตัวแทนของผู้แต่งมาเป็นผู้ให้สัมภาษณ์ และโดโรที ตัวเอกหญิงซึ่งแสดงบทบาทเป็นผู้อ่านนวนิยายไทยมาเป็นผู้สัมภาษณ์ หลังจากศรีบูรพากลับจากออสเตรเลีย การปฏิบัติตามปรัชญามาร์กซิสต์อย่างต่อเนื่องและแข็งขันทำให้ศรีบูรพาถูกจับกุม แลไปข้างหน้า ถือกำเนิดในคุก เป็นนวนิยายอิงประวัติศาสตร์ที่ตอบโต้ สี่แผ่นดิน ของหม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช ซึ่งประสบความสำเร็จในการสะท้อนภาพที่งดงามของสังคมจารีตประเพณีที่มีสถาบันพระมหากษัตริย์เป็นศูนย์กลาง โดยผ่านการเล่าเรื่องชีวิตครอบครัวชนชั้นสูง และด้วยวิธีหวนรำลึกถึงความหลัง ศรีบูรพาใช้วิธีทบทวนชีวิตของเขาโดยนำเสนอภาพชีวิตทางสังคมในวงกว้าง ทั้งชื่นชมคุณูปการการเมืองระบบเก่าได้สร้างไว้ ยอมรับความเป็นจริงทางสังคมซึ่งยังคงเป็นสังคมจารีตประเพณี และที่สำคัญคือ เน้นการมองไปข้างหน้า ส่งเสริมให้คนที่มีความรู้ความสามารถเป็นตัวอย่างที่ดีในการปฏิบัติงาน ตัวละครหลาย ๆ ตัวในเรื่องมีบุคลิกลักษณะคล้ายกับผู้ประพันธ์ ซึ่งเป็นการสะท้อนให้เห็นว่า ศรีบูรพาประยุกต์ใช้ความรู้มาร์กซิสต์ในการสร้างงานเป็นอย่างดี จนเป็นการผลักดันศิลปะการสร้าง นวนิยาย “เพื่อชีวิต” ของเขาไปสู่จุดสูงสุด