อ่านใหม่ ข้างหลังภาพ: โศกนาฏกรรมแบบไทย

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้มุ่งความสนใจไปที่ศิลปะการสร้างโศกนาฏกรรมของนวนิยายเรื่อง ข้างหลังภาพ ของศรีบูรพา มีวัตถุประสงค์เพื่อค้นหาสาเหตุสำคัญที่ทำให้นวนิยายเรื่องนี้กลายเป็นเรื่องที่ซาบซึ้งจับใจและได้รับความนิยมจากผู้อ่านเป็นอย่างมาก เมื่อใช้แนวคิดการสร้างเรื่องโศกนาฏกรรมของ Aristotle และหลักกรรมในพระพุทธศาสนามาวิเคราะห์ พบว่า ข้างหลังภาพ เป็นเรื่องโศกนาฏกรรมแบบไทย นวนิยายเรื่องนี้มีองค์ประกอบครบถ้วนทั้ง 3 ประการซึ่งเรื่องโศกนาฏกรรมชั้นเอกต้องมี ได้แก่ 1) ตัวละครเอกต้องเป็นคนดี 2) ตัวละครเอกได้รับโทษหรือความทุกข์อันเนื่องจากทำผิดพลาด    3) ตัวละครเอกเป็นผู้มีความรู้สึกนึกคิดใกล้เคียงกับผู้อ่าน ดังจะเห็นว่า หม่อมราชวงศ์กีรติ นางเอกในเรื่องเกิดในราชสกุล เป็นผู้ที่มีพฤติกรรมดีงาม และมีความคิดก้าวหน้า ถือได้ว่าเป็นแบบอย่างของคนดีในสายตาของคนทั่วไป เธอได้รับความทุกข์เนื่องจากกรรมที่ตัวเองก่อไว้ ซึ่งไม่ใช่กายกรรมหรือวจีกรรม แต่เป็นมโนกรรม ข้อที่น่าสังเกตประการหนึ่งคือ ศรีบูรพาประพันธ์นวนิยายเรื่องนี้ขึ้นในเวลาที่แตกต่างกัน 2 ช่วง ช่วงแรก แต่งไปได้เพียง 12 บท เนื้อเรื่องจบลงตอนนางเอกและพระเอกลาจากกันที่ท่าเรือญี่ปุ่น อารมณ์โศกของเรื่องยังไม่เข้มข้นนัก นางเอกซึ่งเป็นคนดีและมีนิสัยเหมือนคนทั่วไปนั้นกลับมีความคิดและความรู้สึกที่ชัดเจน แต่เลือกที่จะเก็บงำไว้กับเธอเพียงผู้เดียว เท่ากับว่าผู้ประพันธ์ได้ปูพื้นฐานโศกนาฏกรรมที่จะเกิดขึ้นในภายหลังได้อย่างดี ช่วงที่สอง ศรีบูรพาแต่งเติมเรื่องจนกลาย เป็นนวนิยายขนาด 19 บท เรื่องจบลงตอนหม่อมราชวงศ์กีรติเสียชีวิต ซึ่งสะท้อนให้เห็นธรรมชาติของมนุษย์ว่า กอปรไปด้วยกิเลสตัณหาและยึดมั่นในอัตตา จนทำให้หม่อมราชวงศ์กีรติประสบโศกนาฏกรรมแห่งความรัก นางเอกเป็นปุถุชนซึ่งไม่รู้แจ้งความจริงแห่งชีวิต ทำให้ผู้อ่านบังเกิดความประทับใจอย่างลึกซึ้งและกว้างขวาง จนทำให้นวนิยายโศกนาฏกรรมเรื่องนี้ได้รับความนิยมจากผู้อ่านจำนวนมากจากรุ่นสู่รุ่น