บทบาทวัดในการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ : กรณีศึกษาวัดหลวงพ่อสดธรรมกายาราม อำเภอดำเนินสะดวก จังหวัดราชบุรี

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) ศึกษาการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุตามหลักวิชาการทั่วไปและตามแนวพระพุทธศาสนา (2) วิเคราะห์สภาพปัจจุบันและความต้องการของประชาชนที่มีต่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุของวัดหลวงพ่อสดธรรมกายาราม และ (3) นำเสนอแนวทางการพัฒนาบทบาทวัดหลวงพ่อสดธรรมกายารามในการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุระเบียบวิธีวิจัยเป็นการวิจัยแบบผสานวิธี โดยในส่วนของการวิจัยเชิงปริมาณใช้แบบสอบถามเป็นเครื่องมือเก็บข้อมูลภคสนาม จากประชาชนในพื้นที่ตำบลแพงพวย อำเภอดาเนินสะดวกจังหวัดราชบุรี จานวน 384 คน วิเคราะห์ข้อมูลที่ได้โดยหาค่าความถี่ ค่าร้อยละ ค่าเฉลี่ย ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ทดสอบสมมติฐานโดยการทดสอบค่าที และค่าเอฟ วิเคราะห์ความแปรปรวนทางเดียว เมื่อพบความแตกต่าง จึงทาการเปรียบเทียบความแตกต่างของค่าเฉลี่ยเป็นคู่ ด้วยวิธีผลต่างนัยสำคัญน้อยที่สุด และในส่วนของการวิจัยเชิงคุณภาพ มีการวิเคราะห์เอกสาร และใช้แบบสัมภาษณ์เป็นเครื่องมือในการเก็บข้อมูลภาคสนามจากผู้ให้ข้อมูลสำคัญจานวน 15 รูป/คน และวิเคราะห์ข้อมูลด้วยเทคนิคการวิเคราะห์เนื้อหาประกอบบริบท

ผลการวิจัยพบว่า
1. การพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุตามหลักวิชาการทั่วไปและตามแนวพระพุทธศาสนามีแนวคิดสอดคล้องกัน กล่าวคือ การพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุตามหลักวิชาการทั่วไป พบว่า (1) ด้านสุขภาพมีจุดเน้น คือ การรับผิดชอบต่อสุขภาพ โภชนาการ และการออกกาลังการ (2) ด้านเศรษฐกิจ มีจุดเน้นคือ การวางแผนทางการเงิน การจัดทาบัญชีงบประมาณ และการลดรายจ่าย (3) ด้านความสัมพันธ์ทางสังคม มีจุดเน้น คือ การเข้าร่วมกิจกรรมทางสังคมในลักษณะต่าง ๆ ที่ช่วยเสริมสร้างความสัมพันธ์กับบุคคลอื่น (4) ด้านสัมพันธภาพในครอบครัว มีจุดเน้น คือ การปรับตัวเข้าหากันของผู้สูงอายุและสมาชิก ในครอบครัว และการติดต่อสื่อสารระหว่างกันในครอบครัว และ (5) ด้านทัศนคติในการดารงชีวิต มีจุดเน้น คือ คุณลักษณะของสุขภาพจิตที่ดี และการปรับตัวอย่างเหมาะสมในทุกสภาพแวดล้อม สาหรับการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุตามแนวพระพุทธศาสนา พบว่า (1) ด้านสุขภาพ มีจุดเน้น คือ ความสมดุลระหว่างสุขภาพจิตและสุขภาพกายที่เหมาะสม (2) ด้านเศรษฐกิจ มีจุดเน้น คือ การกระทำกิจกรรมทางเศรษฐกิจบนพื้นฐานหลักคิหิสุขหรือสุขของคฤหัสถ์ (3) ด้านความสัมพันธ์ทางสังคม มีจุดเน้น คือ การปฏิบัติต่อผู้อื่นตามหลักสังคหวัตถุธรรม (4) ด้านสัมพันธภาพในครอบครัว มีจุดเน้น คือการปฏิบัติต่อผู้คนในครอบครัวตามหลักพรหมวิหารธรรม และ (5) ด้านทัศนคติในการดารงชีวิต มีจุดเน้น คือ การปฏิบัติสมถวิปัสสนากรรมฐานให้รู้ทันความเป็นจริงของสังขารด้วยปัญญา2. ผลการวิเคราะห์สภาพปัจจุบันของการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุของวัดหลวงพ่อสดธรรมกายาราม พบว่า โดยภาพรวมอยู่ในระดับมาก (xˉ = 3.73) เมื่อพิจารณาเป็นรายด้าน พบว่าด้านสัมพันธภาพในครอบครัว อยู่ในระดับปานกลาง (xˉ = 3.38) ส่วนด้านอื่น ๆ ที่เหลือ อยู่ในระดับมากทุกด้าน ส่วนผลการวิเคราะห์ความต้องการของประชาชนที่มีต่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุของวัดหลวงพ่อสดธรรมกายาราม พบว่า โดยภาพรวมอยู่ในระดับมาก (xˉ = 4.10) เมื่อพิจารณาเป็นรายด้าน พบว่า ด้านทัศนคติในการดารงชีวิต อยู่ในระดับมากที่สุด (xˉ = 4.90) ส่วนด้านอื่น ๆ ที่เหลือ อยู่ในระดับมากทุกด้าน และผลการทดสอบสมมติฐานการวิจัย พบว่า รายได้ของประชาชนมีผลให้ความต้องการการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุของวัดหลวงพ่อสดธรรมกายาราม แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05 3. แนวทางการพัฒนาบทบาทวัดหลวงพ่อสดธรรมกายารามในการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุประกอบด้วย (1) ด้านสุขภาพ คือ พัฒนากระบวนการเผยแพร่ความรู้เพื่อการดูแลสุขภาพตามหลักพุทธธรรมแก่ผู้สูงอายุและบุคคลทั่วไปทางสถานี โทรทัศน์ วิทยุ หรือหอกระจายข่าว (2) ด้านเศรษฐกิจ คือการจัดอบรมความรู้เกี่ยวกับการสร้างอาชีพเสริมรายได้แก่ผู้สูงอายุที่เข้าปฏิบัติธรรม โดยให้อยู่นอกเหนือจากช่วงเวลาภาคปฏิบัติสัทธรรม (3) ด้านความสัมพันธ์ทางสังคม คือ การจัดกิจกรรมพุทธศิลป์บาบัดที่ช่วยให้มีความรู้สึกผ่อนคลาย รื่นรมย์ เกิดความสุขทางใจ สาหรับผู้สูงอายุที่เข้าปฏิบัติธรรมร่วมกับบุคคลผู้สนใจทั่วไป (4) ด้านสัมพันธภาพในครอบครัว คือ การเป็นศูนย์กลางของชุมชนในการจัดงานวันสำคัญต่าง ๆ ที่เกี่ยวเนื่องด้วยสถาบันครอบครัว ได้แก่ วันผู้สูงอายุ วันครอบครัว วันแม่ วันพ่อ เป็นต้น และ(5) ด้านทัศนคติในการดำรงชีวิต คือ การจัดตั้งศูนย์อบรมวิปัสสนากรรมฐานผู้สูงอายุแห่งประเทศไทยเพื่อให้เป็นศูนย์กลางการอบรมสมถวิปัสสนากรรมฐานแก่ผู้สูงอายุในสังคมไทย โดยมีพันธกิจหลักเพื่อให้ผู้สูงอายุที่ผ่านการอบรมสามารถเห็นตามความเป็นจริงของสังขารด้วยปัญญาตามหลักไตรลักษณ์ได้อย่างแท้จริง นอกจากนี้ การวิจัยครั้งนี้ยังพบข้อเสนอแนะสำคัญ คือ การจัดตั้งโรงเรียนผู้สูงอายุ โดยความร่วมมือของ 3 หน่วยงานหลัก ได้แก่ 1) มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยาลัยสงฆ์ราชบุรี 2) วัดหลวงพ่อสดธรรมกายาราม และ 3) สานักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)