การศึกษาวิเคราะห์พัฒนาการโครงสร้างพระมหาปิฎกไทโช

บทคัดย่อ

จุดม่งหมายทางวิชาการของงานวิจัยเรื่อง “การศึกษาวิเคราะห์พัฒนาการโครงสร้างพระมหาปิฎกไทโช” เพื่อการศึกษาค้นหาความรู้ความเข้าใจประวัติความเป็นมาของพระมหาปิฎกไทโช ธรรมชาติของลักษณะโครงสร้าง สิ่งที่ปรากฏในโครงสร้าง เช่น การจัดปิฎกต่างๆ ลำดับวิธีการเรียงหมวดหมู่ แม้ว่าพระมหาปิฎกไทโชจัดพิมพ์ขึ้นในประเทศญี่ปุ่นด้วยอักษรจีนจะมิใช่พระมหาปิฎกฉบับล่าสุดของพระพุทธศาสนามหายาน แต่ก็เป็นพระมหาปิฎกที่นักวิชาการพุทธศาสนาทั่วโลกต่างยอมรับเป็นแหล่งอ้างอิงข้อมูลที่ดีเท่าที่มีในปัจจุบัน โดยเริ่มพิมพ์เมื่อปี ค.ศ. 1924 เสร็จสมบูรณ์ในปี ค.ศ. 1934 บรรจุเป็นรูปเล่มจำนวน 100 เล่ม

วิธีวิจัยของรายงานวิจัยนี้ใช้รูปแบบการศึกษาวิเคราะห์เอกสาร โดยมีกระบวนการที่เริ่มต้นจาการศึกษาเก็บรวบรวมข้อมูล, วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้การศึกษาวิจัยเชิงชาติพันธุ์วรรณนา รูปแบบการเก็บรวบรวมข้อมูลในหลายแหล่งด้วยวิธีการอ่านแล้วแปล บันทึกเป็นกระบวนการวิเคราะห์อย่างต่อเนื่อง ซึ่งเป็นลักษณะพิเศษของการศึกษาวิจัยเชิงชาติพันธุ์วรรณนา เป็นการวิเคราะห์ที่นำมาใช้ในการศึกษาลักษณะโครงสร้างในพระมหาปิฎกไทโชบนฐานความเชื่อ ทัศนคติ ค่านิยม ศาสนา ภาษาและวัฒนธรรม

งานวิจัยนี้สามารถสรุปพัฒนาการของพระมหาปิฎกไทโชส่วนที่เป็นลักษณะโครงสร้างคัมภีร์ตั้งแต่เล่มที่ 1 ถึงเล่มที่ 85 ตามการแบ่งหมวดหมู่ พระมหาปิฎกไทโชมีโครงสร้างคัมภีร์ที่สร้างขั้นอย่างเจาะจงเพื่อสื่อความหมายเป็นสามปิฎกใหญ่ คือคัมภีร์ส่วนที่ปริวรรตเป็นภาษาจีนจากคัมภีร์ฝ่ายอินเดียดั้งเดิม คัมภีร์ปิฎกส่วนที่เป็นผลงานประพันธ์อรรถาธิบายฝ่ายจีน และคัมภีร์ปิฎกที่เป็นผลงานประพันธ์อรรถาธิบายเพิ่มเติมของฝ่ายญี่ปุ่น รวมเป็นคัมภีร์สามปิฎก ซึ่งในงานวิจัยนี้จะใช้คำว่า “อินเดียปิฎก” “จีนปิฎก” “ญี่ปุ่นปิฎก” ตามลำดับ ฉะนั้นจึงสามารถรวมเรียกได้ว่า “พระไตรปิฎก” ในลักษณะเช่นนี้ยอมสอดคล้องตามความหมายเชิงชาติพรรณวรรณนา ในปิฎกแรกประกอบด้วย 16 หมวด คือ สิบหมวดแรกในกลุ่มพระสูตร, หมวดพระวินัย, หมวดอรรถกถาพระสูตร, หมวดอภิธรรม, หมวดมาธยมิก, หมวดโยคาจาร, และหมวดรวมศาสตร์ สำหรับปิฎกที่สองและที่สามประกอบด้วยงานประพันธ์อรรถาธิบายสามหมวดหลักได้แก่อรรถาธิบายพระสูตร อรรถาธิบายพระวินัย อรรถาธิบายศาสตร์, และคัมภีร์ของนิกายต่างๆ เป็นต้น ซึ่งแบ่งออกเป็น 10 หมวด และ 5 หมวดตามลำดับ ในพระมหาปิฎกไทโชมีคำเรียกชื่อเฉพาะแก่อรรถาธิบายเหล้านี้ว่า “วิภาษา” ซึ่งในงานวิจัยนี้จะใช้คำรวมทั่วไปว่า “ปกรณ์” หรือ “ปกรณ์วิเศษ” เพี่อแสดงให้เห็นชัดเจนว่าเป็นจากงานประพันธ์ใน จีน เกาหลี และญี่ปุ่น แตกต่างจากงานประพันธ์อรรถกถาฝ่ายอินเดีย

แม้พระสูตรหรือคัมภีร์ที่บรรจุในพระมหาปิฎกไทโชจะอาศัยพื้นฐานจากพระปิฎกจีนที่มีการรวมรวมพระสูตรคัมภีร์ตั้งแต่สมัยราชวงศ์จิ้น จนถึงพระไตรปิฎกฉบับจือฝูแห่งราชวงศ์ซ่ง พระปิฎกฉบับผู่หนิงแห่งราชวงศ์หยวน พระปิฎกฉบับเจียซิงแห่งราชวงศ์หมิง และพระปิฎกฉบับเกาหลี เป็นฐานสำคัญ แต่วิธีการแบ่งหมวดหมู่พระปิฎกไทโชได้มีการแก้ไขปรับปรุงเป็นรูปแบบแตกต่างจากการแบ่งหมวดหมู่พระปิฎกพระพุทธศาสนาภาษาจีนที่สืบทอดมา โดยไม่มีการแบ่งแยกเป็นฝ่ายมหายานสาวกยานอีก นับได้ว่าไม่มีพระปิฎกฉบับใดเป็นฐานสะท้อนให้สำหรับอ้างอิงต่อวิธีการแบ่งหมวดหมู่เช่นนี้ ดังนั้นการจัดหมวดหมู่ในรูปแบบใหม่ทั้งหมดนี้เป็นเอกลักษณ์เฉพาะของพระมหาปิฎกไทโช พระมหาปิฎกไทโชได้แสดงให้เห็นถึงความเชื่อและแนวคิดแบบใหม่ที่อาศัยลำดับเหตุการณ์ทางเวลา ซึ่งสามารถค้นหาร่องรอยจากหลักฐานทางประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนาอินเดียมากกว่าคำสอนที่สืบทอดมาในนิกายเทียนไถ เพราะสองนักปราชญ์สำคัญทางพระพุทธศาสนาชาวญี่ปุ่นคือ ทะคะคุสุ จุนิจิโร และวะตะนาเบะ ไคเคียวคุ ผู้มีบทบาทอย่างมากในการจัดทำพระมหาปิฎกไทโชได้รับวิธีการศึกษาแบบใหม่จากประเทศตะวันตกเมื่อต้นศตวรรษที่ยี่สิบได้รับอิทธิผลแนวคิดต่อคุณค่าทางศาสนา จึงทำให้เกิดความเปลี่ยนแปลงโครงสร้างดังที่ได้แสดงไว้ในพระมหาปิฎกไทโช

อีกประการหนึ่งงานวิจัยนี้ได้ปริวรรตบัญชีรายชื่อพระสูตรคัมภีร์พุทธศาสนาส่วนผลงานประพันธ์ฝ่ายอินเดีย หรือ “อินเดียปิฎก” ที่บรรจุในพระมหาปิฎกไทโชเป็นภาษาไทยด้วยชื่อคัมภีร์สันสกฤต ในกรณีชื่อพระสูตรหรือคัมภีร์ที่ไม่สามารถค้นพบร่องรอยภาษาสันสกฤตจะปริวรรตเป็นภาษาไทยโดยถอดเสียงจากภาษาจีนพร้อมกับแปลความหมายกำกับไว้ในวงเล็บต่อท้าย นอกจากนี้แล้ว งานวิจัยนี้ยังได้นำเสนอบทนำและสรุปสาระสำคัญของพระสูตรคัมภีร์สำคัญๆโดยย่อ พร้อมทั้ง แผนภูมิโครงสร้างคัมภีร์พระมหาปิฎกไทโช