กระบวนการทำงานร่วมกันระหว่างสมาธิกับปัญญาในการปฏิบัติกรรมฐาน

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้  มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) เพื่อศึกษากระบวนการทำงานของสมาธิในการปฏิบัติกรรมฐาน  2) เพื่อศึกษากระบวนการทำงานของปัญญาในการปฏิบัติกรรมฐาน  3) เพื่อศึกษากระบวนการทำงานร่วมกันระหว่างสมาธิกับปัญญาในการปฏิบัติกรรมฐาน  เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ  โดยศึกษาเอกสารและการสัมภาษณ์เชิงลึก  ผู้ให้ข้อมูลเป็นผู้ทรงคุณวุฒิและผู้เชี่ยวชาญในการปฏิบัติกรรมฐาน  จำนวน 10 รูป/คน 

ผลการวิจัยพบว่า  สมาธิ หมายถึง ความสงบนิ่ง แน่วแน่  สมาธิในการปฏิบัติกรรมฐาน เป็นกระบวนการทำงานของจิตที่มีการพัฒนาจากจิตที่ฟุ้งซ่านเป็นจิตที่มีความสงบนิ่ง  คือเป็นจิตที่จดจ่อกับสิ่งใดสิ่งหนึ่งได้  ปัญญา หมายถึง ความรู้ชัด รู้แจ้ง  ปัญญาในการปฏิบัติกรรมฐาน เป็นสภาวะที่จิตรับรู้สภาวะที่เกิดขึ้นตามความเป็นจริง  การปฏิบัติกรรมฐาน แบ่งออกเป็น 3 แนวทาง คือ สมาธินำปัญญา ปัญญานำสมาธิ และปัญญากับสมาธิควบคู่กัน  การสอนกรรมฐานในสังคมไทย แบ่งเป็น 3 กลุ่ม คือ กลุ่มที่ 1) กระบวนการทำงานร่วมกันโดยมีสมาธินำปัญญา มี 3 สำนัก คือ สายพุทโธ สายสัมมาอะระหัง และสายอานาปานสติ เป็นสำนักที่มีแนวการสอนในการเจริญสมาธินำ  กลุ่มที่ 2) กระบวนการทำงานร่วมกันโดยมีปัญญานำสมาธิ คือ สายพองหนอ-ยุบหนอ เป็นแนวการปฏิบัติที่ใช้การเจริญสติเป็นหลัก  และ กลุ่มที่ 3) กระบวนการทำงานร่วมกันโดยมีปัญญากับสมาธิควบคู่กัน คือ สายรูปนาม  ในการปฏิบัติของแต่ละสายมีแนวทางที่เริ่มต้นต่างกัน  เพื่อให้ผู้ปฏิบัติได้เลือกแนวการปฏิบัติให้ถูกจริตกับตนเอง  ในกระบวนการทำงานของสมาธิและปัญญา ทั้งสองมีความสัมพันธ์กันและมีการทำงานไปพร้อมกัน แต่มีหน้าที่ต่างกัน  ดังนั้น ผู้ปฏิบัติจะเลือกปฏิบัติอย่างใดอย่างหนึ่งก็ได้  จะเลือกเจริญสมาธิให้จิตแน่วแน่ก่อนแล้วจึงเจริญปัญญา  หรือเจริญปัญญากำหนดรู้สภาวะตามความเป็นจริง  จนจิตสงบคลายจากความยึดมั่น  หรือเจริญสมาธิและปัญญาไปคู่กัน สุดท้ายแล้วมีเป้าหมายเดียวกัน  คือปล่อยวางจากความยึดมั่น  อันจะนำไปสู่ความหลุดพ้น

คำสำคัญ: สมาธิ; ปัญญา; กรรมฐาน