ผลของการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานต่อสุขภาพจิตของบุคคล

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์ คือ 1) ศึกษาหลักวิปัสสนากรรมฐานในพระไตรปิฎกเพื่อการพัฒนาจิต 2) ศึกษาประสิทธิผลของการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานของบุคคล เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพแบบผสมผสานวิธีวิจัยเชิงคุณภาพและวิธีวิจัยเชิงปริมาณกึ่งทดลอง กลุ่มตัวอย่าง คือผู้ที่เข้าปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน ณ ศูนย์วิปัสสนายุวพุทธิกสมาคมแห่งประเทศไทย (ศูนย์ 2) จังหวัดปทุมธานีและยินยอมเข้าร่วมการวิจัยฯ จำนวน 50 คน ใช้สถิติ dependent T-test และ Wilcoxon Signed Ranks Test วิเคราะห์ข้อมูล ผลการวิจัยพบว่า 1) วิปัสสนากรรมฐาน เป็นกระบวนการพัฒนาจิตสู่ความบริสุทธิ์แห่งจิต เป้าหมายสูงสุดคือการบรรลุ มรรค ผลนิพพาน การกำหนดรู้ในฐานทั้ง 4 ได้แก่ กาย เวทนา จิต ธรรม เป็นการพัฒนาสติให้ต่อเนื่องนำไปสู่ความสงบและความตั้งมั่นของจิต (สมาธิ) ที่ประกอบด้วยสัมปชัญญะ เกิดปัญญาที่มองเห็นสิ่งต่าง ๆ ตามความเป็นจริงว่า รูป-นามมีลักษณะเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา เกิดขึ้นและดับไป ๆ เป็นอนิจจัง, ทุกขัง (เป็นทุกข์), อนัตตา (ไม่มีตัวตนบังคับบัญชาไม่ได้) ความรู้จากประสบการณ์ตรงของผู้ปฏิบัติฯ ทำให้จิตสงบระงับจากกิเลสนิวรณ์ เกิดการปล่อยวาง (อุเบกขา) ในรูป-นาม คลายความยึดมั่น ถือมั่น มีปิติ ทำให้มีภาวะสุขภาพจิตที่ดีขึ้นได้ 2) ประสิทธิผลการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานของกลุ่มตัวอย่าง 7 คืน 8 วัน พบว่า จำนวนผู้ที่มีค่าคะแนนผิดปกติของภาวะสุขภาพจิตสูงจากความเครียดภายหลังการปฏิบัติฯ ลดลงอย่างชัดเจน ผลการวิจัยเชิงคุณภาพ พบว่า ผู้ที่มีภาวะสุขภาพจิตจากความเครียด 3 อาการ (ประเมินก่อนเข้าปฏิบัติธรรม) คือ อาการทางกายเนื่องจากความผิดปกติทางจิต อาการซึมเศร้า และอาการวิตกกังวล สูงถึงขั้นมีปัญหาสุขภาพจิต (แต่ยังไม่เป็นโรคจิตเวช) ภายหลังการปฏิบัติฯ มีค่าคะแนนภาวะสุขภาพจิตลดลงอยู่ในเกณฑ์ปกติ