แนวคิดการประพันธ์เดี่ยวซอสามสาย: เพลงสุรินทราหู สามชั้น ทางครูเสนีย์ เกษมวัฒนากุล

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาแนวคิดการประพันธ์ทางเดี่ยวซอสามสายเพลงสุรินทราหู สามชั้น และกลวิธีการประพันธ์เดี่ยวซอสามสายเพลงสุรินทราหู สามชั้น ทางครูเสนีย์ เกษมวัฒนากุล ว่าด้วยเรื่อง ความดัง-ค่อย และเม็ดพราย การวิจัยนี้ใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ โดยผู้วิจัยได้รับการสืบทอดเพลงเดี่ยวโดยตรงจากครูเสนีย์ เกษมวัฒนากุล อีกทั้งมีการบันทึกโน้ต รวบรวมข้อมูลเอกสารจากงานวิชาการ และสัมภาษณ์ครูเสนีย์ เกษมวัฒนากุล ตลอดจนสัมภาษณ์เพิ่มเติมจากผู้ทรงคุณวุฒิด้านซอสามสาย จากการศึกษาพบว่า ผู้ประพันธ์ใช้แนวคิดการบุกไพรเบิกทาง กล่าวคือ กล้าที่จะลิ้มลองสร้างสรรค์ความแปลกใหม่อันล่วงขนบเดิม ทางเดี่ยวซอสามสายนี้ใช้กลุ่มเสียงปัญจมูล ฟซลXดรX (ทางชวา) วางโครงสร้างแต่ละท่อนให้เป็นทางโอด และทางพัน สอดแทรกสำเนียงแขกอยู่ในเพลง ทางโอดมีลีลาอ่อนหวานละม้ายทางร้องระคนทั่ว ทางพันผูกสำนวนกลอนเก็บอย่างเป็นระเบียบโดยมีการสัมผัสของทำนอง ทำนองซ้ำท้ายของแต่ละท่อนในทางโอดไม่ซ้ำกัน ทางเดี่ยวซอสามสายนี้ยังแสดงความจำเพาะในลีลาอย่างครูเทวาประสิทธิ์ พาทยโกศล และกลวิธีการประพันธ์เดี่ยวซอสามสายพบว่า มีการใช้เม็ดพรายอันแสดงถึงพลังฝีมือของผู้ประพันธ์และผู้บรรเลงไว้อย่างประณีต ดังนี้ ใช้น้ำหนักเสียงดังค่อยเพื่อให้เกิดรสแห่งสุนทรียะ โดยแทรกเม็ดพราย 9 ประเภท ได้แก่ พรมจาก พรมนิ้วสาม สะบัด สะอึก รูดสาย ทดนิ้ว ลักจังหวะ แอ้ และลอยดอก

ครูเสนีย์ เกษมวัฒนากุล ได้กล่าวเกี่ยวกับทางเดี่ยวซอสามสายที่ประพันธ์ขึ้น ความว่า “ผมขอฝากทางเดี่ยวนี้ไว้ให้เป็นสมบัติแผ่นดิน” และผลงานนี้ถือเป็นเครื่องสะท้อนถึงประสบการณ์และรสนิยมทางดนตรีไทยชั้นสูงของครูเป็นอย่างดี ซึ่งผ่านการตกผลึกและตะล่อมกล่อมเกลาขัดไว้จนงามแท้ อันปรากฏเป็นที่ยอมรับแห่งวงการดนตรีไทยและนักซอสามสาย ซึ่งควรค่าแก่การสืบทอดและส่งต่อให้เป็นมรดกทางวัฒนธรรม