สุขภาวะองค์รวมในโลกที่เปลี่ยนแปลง: บูรณาการแนวคิดสู่สุขภาวะที่มากกว่าการไม่มีโรค
คำสำคัญ:
สุขภาวะองค์รวม, การบูรณาการ, จิตวิทยา, พุทธศาสนา, เวชศาสตร์วิถีชีวิตบทคัดย่อ
บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อการทบทวนวรรณกรรมเชิงบูรณาการวิเคราะห์แนวคิด "สุขภาวะองค์รวม" ผ่านมุมมองบูรณาการจาก 4 ศาสตร์ ได้แก่ นิยามสุขภาวะขององค์การอนามัยโลก ทฤษฎีจิตวิทยา หลักพุทธศาสนา และเวชศาสตร์วิถีชีวิต โดยองค์การอนามัยโลกนิยามสุขภาพเป็นภาวะสมบูรณ์ทั้งกาย จิตใจ สังคม และปัญญา ซึ่งขยายสู่แนวคิดสุขภาวะที่สมบูรณ์ ที่รวมถึงศักยภาพของมนุษย์ในการใช้ชีวิตอย่างมีความหมาย ด้านจิตวิทยา สุขภาวะมีวิวัฒนาการจากการควบคุมความขัดแย้งภายใน พฤติกรรมที่ปรับได้ การบรรลุศักยภาพ จนถึงการสร้างความหมายในชีวิตและการเสริมสร้างความยืดหยุนทางใจ หลักพุทธศาสนาเสนอ "มัชฌิมาปฏิปทา" เน้นดุลยภาพของชีวิต ผ่านหลักไตรสิกขา สติปัฏฐาน 4 และอริยมรรคมีองค์ 8 ซึ่งครอบคลุมทั้งกาย จิต และปัญญา ส่วนเวชศาสตร์วิถีชีวิตพัฒนาสุขภาวะเป็นเป้าหมายเชิงปฏิบัติด้วยหลัก 6 ประการ คือ โภชนาการที่เหมาะสม การออกกำลังกาย การพักผ่อนที่เพียงพอ การจัดการความเครียด การหลีกเลี่ยงสารเสพติด และการสร้างสัมพันธภาพที่ดี ศาสตร์ทั้งหมดล้วนมุ่งสู่ "สุขภาวะองค์รวมที่ยั่งยืน" ที่ปรับใช้ได้ในชีวิตจริง แนวทางเหล่านี้จะช่วยขับเคลื่อนสุขภาวะในโลกยุคหลังโควิด-19 ที่เต็มไปด้วยความไม่แน่นอน
เอกสารอ้างอิง
กรมกิจการผู้สูงอายุ. (2566). สถิติผู้สูงอายุของประเทศไทย. สืบค้นเมื่อ 3 พฤศจิกายน 2568, จาก https://www.dop.go.th/th/know/1
กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. (2566). แผนปฏิบัติการด้านการป้องกันและควบคุมโรคไม่ติดต่อของประเทศไทย (พ.ศ. 2566-2570). กรุงเทพฯ : กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข.
จริยา โสสีดา และ สุรเดช ประยูรศักดิ์. (2563). โมเดลสมการโครงสร้างพหุระดับ, ความสัมพันธ์เชิงสาเหตุพหุระดับ, ขนาดตัวอย่าง, การศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างการสนับสนุนทางสังคมกับความสุขในการเรียน ของนิสิตคณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม. วารสารการวัด ประเมินผล สถิติและการวิจัยทางสังคมศาสตร์, 1(1), 21-30.
จิรชฎา เชียงกูล และ เมธาวี อุดมธรรมานุภาพ. (2567). การพัฒนาสุขภาวะองค์รวมอย่างมีความสุขตามแนวพุทธจิตวิทยา. วารสาร มจร มนุษยศาสตร์ปริทรรศน์, 10(1), 277-290.
โชติโก (ไซมะเริง), พระครูพิศาลสารบัณฑิต และพระครูจิรธรรมธัช. (2024). การประยุกต์ใช้หลักอริยมรรคมีองค์ 8 ในการดำเนินชีวิตของประชาชนในตำบลนาทราย อำเภอพิบูลย์รักษ์ จังหวัดอุดรธานี. วารสารวิชาการแห่งอนาคต, 3(1), 1-13.
พราวพิมล กิตติวงศ์วิชัย. (2566). ผลของการทำสมาธิบำบัดต่อความวิตกกังวลและความผาสุกทางจิตวิญญาณของผู้ป่วยมะเร็งระยะสุดท้าย. วารสารโรงพยาบาลมหาสารคาม, 20(1), 216-226.
พระธรรมโกศาจารย์ (พุทธทาสภิกขุ). (2556). คู่มือมนุษย์. กรุงเทพฯ : สุขภาพใจ.
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต). (2557). สุขภาวะองค์รวมแนวพุทธ (พิมพ์ครั้งที่ 33). กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์ผลิธัมม์.
พรประภา สุทธิจิตร, ประพันธ์ ศุภษร และ ตวงเพชร สมศรี. (2020). การใช้สติปัฏฐาน 4 ในการรำไทเก๊กเพื่อเสริมสร้างสุขภาวะองค์รวมของผู้สูงอายุ. วารสารมหาจุฬานาครทรรศน์, 6(10), 4898-4913.
ปิ่นทิพย์ มโนสุจริตธรรม, พระมหาหรรษา ธมฺมหาโส และ รุ่งโรจน์ ศิริพันธ์. (2020). วิกฤตครอบครัวในสังคมไทย: ศึกษาและเสริมสร้างครอบครัวสันติสุขตามหลักฆราวาสธรรม. วารสารสันติศึกษาปริทรรศน์ มจร, 8(sup), 48-60.
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. (2539). พระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
สำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ. (2550). พระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550. กรุงเทพฯ : สำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ.
สำนักงานสถิติแห่งชาติ กระทรวงเศรษฐกิจดิจิทัลและสังคม. (2564). การสำรวจประชากร สูงอายุในประเทศไทย พ.ศ. 2564. สืบค้น 10 กรกฎาคม 2568, จาก https://dop.go.th/download/knowledge/th1687612748-2406_0.pdf
American College of Lifestyle Medicine. (n.d.). Lifestyle medicine. Retrieved November 3, 2025, from https://www.aclm.org/
Bradburn, N. M. (1969). The structure of psychological well-being. Chicago, IL: Aldine Publishing Company.
Diener, E., Wirtz, D., Tov, W., Kim-Prieto, C., Choi, D. W., Oishi, S., & Biswas-Diener, R. (2010). New well-being measures: Short scales to assess flourishing and positive and negative feelings. Social Indicators Research, 97(2), 143-156.
Egger, G., Sagner, M., Binns, A., & Rossner, S. (2017). Lifestyle medicine: Lifestyle, the environment and preventive medicine in health and disease (3rd ed.). San Diego, CA: Academic Press.
Frates, B., Bonnet, J., Joseph, R., & Peterson, J. (2020). Lifestyle medicine handbook (2nd ed.). Monterey, CA: Healthy Learning.
Freud, S. (2010). Civilization and its discontents (J. Strachey, Trans.). New York, NY: W. W. Norton & Company. (Original work published 1930)
Mahikul, W., Lamlertthon, W., Ngaosuwan, K., Nonthasaen, P., Srisermphoak, N., Chancharoen, W., ... Wongpanawiroj, P. (2025). Depression among people living in rural and urban areas of Thailand: A cross-sectional study. PLoS ONE, 20(1), e0316077.
Maslow, A. H. (1967). A theory of metamotivation: The biological rooting of the value-life. Journal of Humanistic Psychology, 7(2), 93-127.
Rerksuppaphol, L., & Rerksuppaphol, S. (2011). Omega-3 fatty acids in mental and neurological development. Journal of Medicine and Health Sciences, 18(2, 115-125.
Santomauro, D. F., Herrera, A. M. M., Shadid, J., Zheng, P., Ashbaugh, C., Pigott, D. M., ... Ferrari, A. J. (2021). Global prevalence and burden of depressive and anxiety disorders in 204 countries and territories in 2020 due to the COVID-19 pandemic. The Lancet, 398(10312), 1700-1712.
Seligman, M. E. P., & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive psychology: An introduction. American Psychologist, 55(1), 5-14.
Skinner, B. F. (1974). About behaviorism. New York, NY: Alfred A. Knopf.
World Health Organization. (1948). Constitution of the World Health Organization. Retrieved November 3, 2025, from https://www.who.int/about/governance/constitution
“________”. (2022). Mental health: Strengthening our response [Fact sheet]. Retrieved November 3, 2025, from https://www.who.int/news-room/Fac-sheets/detail/mental-health-strengthening-our-response
World Health Organization and United Nations Development Programme. (2021). Prevention and control of noncommunicable diseases in Thailand – The case for investment. Bangkok, Thailand: United Nations Thailand. Retrieved November 3, 2025, from https://www.who.int/thailand/activities/NCDs_Investment_Case_Report
ดาวน์โหลด
เผยแพร่แล้ว
รูปแบบการอ้างอิง
ฉบับ
ประเภทบทความ
หมวดหมู่
สัญญาอนุญาต
ลิขสิทธิ์ (c) 2025 วารสารจิตวิทยาพุทธศาสตร์ประยุกต์เพื่อสังคม
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
