วรรณกรรมตำนานพระธาตุจังหวัดพะเยาในฐานะเป็นแหล่งข้อมูลปฐมภูมิ ในการสร้างนวัตกรรมนิทานในจังหวัดพะเยา

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อนำเสนอการวิเคราะห์ รูปแบบ โครงสร้าง จารีตนิยมและกลวิธีการสร้างวรรณกรรมตำนานพระธาตุในจังหวัดพะเยาจากเอกสารลายลักษณ์วรรณกรรมตำนานพระธาตุในจังวัดพะเยาจำนวน 19  เรื่อง ที่ปริวรรตและพิมพ์เผยแพร่และตำนานที่เรียบเรียงขึ้นใหม่ในฐานะเป็นข้อมูลปฐมภูมิในการนำมาสร้างนวัตกรรมนิทานเล่าขานประวัติพระธาตุเจดีย์ในจังหวัดพะเยา ผลการวิเคราะห์พบว่า รูปแบบวรรณกรรมพระธาตุประพันธ์ด้วยร้อยแก้ว  มีภาษาบาลีประกอบด้วย  ภาษาที่ใช้ในการเขียนบรรยายประกอบด้วยภาษาร้อยแก้วล้านนาโบราณ และภาษาร้อยแก้วความเรียงสมัยใหม่  มีโครงสร้าง 3 ตอน คือ 1) เนื้อหากล่าวย้อนหลังกลับไปสมัยพระพุทธเจ้ายังทรงพระชนม์อยู่ หรือเป็นเนื้อหาเป็นปรัมปราคติ 2) เนื้อหากล่าวเหตุการณ์ภายหลังพระพุทธเจ้าทรงปรินิพพานแล้ว โดยมีการอ้างอิงบุคคลคือพระเจ้าอโศกมหาราช และ 3) เนื้อหากล่าวถึงเหตุการณ์ที่เชื่อมโยงถึงเวลาปัจจุบัน ด้านกลวิธีการสร้างพบว่าตำนานพระธาตุพะเยา มีลักษณะจารีตหลักในการสร้างประกอบด้วย 1) ปณามพจน์และบันทึกส่งท้าย 2) จารีตนิยมคำไหว้หรือคำนมัสการแสดงความเคารพนอบน้อม 3) จารีตนิยมอนุภาค คือส่วนย่อยเล็กที่สุดของเรื่องมีความพิเศษและสำคัญ อนุภาคที่เด่นที่สุดในวรรณกรรมตำนานพระธาตุคือ เรื่องพระบรมสารีริกธาตุเป็นอนุภาคที่ส่งผลให้เกิดการแต่งตำนานมารองรับ การสร้างปูชนียสถานเพื่อบรรจุ ประเพณี พิธีกรรม และความอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องกับพระบรมสารีริกธาตุ