การพัฒนากฎหมายและรูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่น และบทบาทขององค์การบริหารส่วนท้องถิ่น เพื่อการฟื้นฟูและรักษาป่าชุมชน

บทคัดย่อ

ภูมิหลังและวัตถุประสงค์: การศึกษาวิจัยเรื่อง การพัฒนากฎหมายและรูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่น และบทบาทขององค์การบริหารส่วนท้องถิ่น เพื่อการฟื้นฟูและรักษาป่าชุมชน มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) เพื่อศึกษาปัญหา อุปสรรค ข้อจำกัดของการพัฒนากฎหมายและรูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่น และบทบาทขององค์การบริหารส่วนท้องถิ่น เพื่อการฟื้นฟูและรักษาป่าชุมชน 2) เพื่อศึกษาหลักการ แนวคิด และนโยบายแห่งรัฐที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนากฎหมายและรูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่น และบทบาทขององค์การบริหารส่วนท้องถิ่น เพื่อการฟื้นฟูและรักษาป่าชุมชน 3) เพื่อศึกษากฎหมายระหว่างประเทศ กฎหมายป่าชุมชนต่างประเทศ  กฎหมายป่าชุมชนในประเทศไทย และกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับอำนาจหน้าที่ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 4) เพื่อศึกษาและวิเคราะห์ปัญหาและกำหนดแนวทาง การพัฒนากฎหมายและรูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่น และบทบาทขององค์การบริหารส่วนท้องถิ่น เพื่อการฟื้นฟูและรักษาป่าชุมชน 5) เพื่อจัดทำการพัฒนากฎหมายและรูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่น และบทบาทขององค์การบริหารส่วนท้องถิ่น เพื่อการฟื้นฟูและรักษาป่าชุมชน

ระเบียบวิธีการศึกษา: การศึกษานี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการศึกษาเชิงบูรณาการ 3 ศาสตร์ คือนิติศาสตร์ รัฐประศาสนศาสตร์ และการบริหาร ด้วยการศึกษาข้อมูลจากเอกสารปฐมภูมิ และทุตติยภูมิ ได้แก่ หลักการ แนวคิด ทฤษฎีที่เกี่ยวข้อง นโยบาย ยุทธศาสตร์ชาติด้านสิ่งแวดล้อม แผนแม่บทด้านสิ่งแวดล้อม กฎหมายระหว่างประเทศด้านสิ่งแวดล้อม กฎหมายต่างประเทศและกฎหมายไทย รวมถึงการเก็บข้อมูลจากการวิจัยภาคสนาม ได้แก่ การสัมภาษณ์เชิงลึก จำนวน 20 คน และการสนทนากลุ่มเจาะจง จำนวน 35 คน โด้ใช้วิธีคัดเลือกแบบเฉพาะเจาะจงจากผู้มีส่วนได้เสีย แล้วนำข้อมูลมาวิเคราะห์แล้วบรรยายเชิงพรรณนา

ผลการศึกษา: จากผลการศึกษาพบว่า 1) การจัดการป่าชุมชนของประเทศไทยยังปัญหาทางกฎหมายได้แก่ การขาดกลไกตามหลักการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่นอย่างแท้จริง และยังไม่มีการกำหนดบทบาทขององค์การบริหารส่วนท้องถิ่นเพื่อการฟื้นฟูและรักษาป่าชุมชนที่ชัดเจนและมีประสิทธิภาพ 2) การศึกษาวิจัยนี้ให้ความสำคัญกับและหลักการกระจายอำนาจ ด้วยการกำหนดบทบาทของการปกครองส่วนท้องถิ่นซึ่งเป็นองค์การปกครองที่มีความใกล้ชิดกับป่าชุมชนให้มีบทบาทสำคัญในการอนุรักษ์ ฟื้นฟู จัดการและใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม และความหลากหลายทางชีวภาพอย่างสมดุลและยั่งยืน 3) จากการศึกษาการจัดการป่าชุมชนของต่างประเทศได้แก่ สหรัฐอเมริกา สหพันสาธารณรัฐบราซิล ราชอาณาจักรภูฏาน โดยที่ทั้ง 3 ประเทศให้ความสำคัญต่อการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่น รวมถึงการใช้ทางวัฒนธรรมท้องถิ่นเป็นกลไกสำคัญในการจัดการป่าชุมชน 4) นำข้อมูลจากระเบียบวิธีวิจัยทั้งหมดมาวิเคราะห์กำหนดเป็นแนวทางการพัฒนากฎหมายและรูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชน เพื่อการฟื้นฟูและรักษาป่าชุมชน โดยการเปรียบเทียบกฎหมายและแนวนโยบายในการจัดการฟื้นฟูป่าชุมชนของต่างประเทศประกอบกับการนำหลักการและแนวคิดมาวิเคราะห์ เพื่อหาแนวทางที่เหมาะสมในการรักษาป่าชุมชนและการใช้ประโยชน์ที่สร้างสรรค์โดยไม่ทำลายทรัพยากรธรรมชาติของป่าชุมชน 5) แนวทางการพัฒนากฎหมาย ด้วยการเสนอให้มีการรับรองสิทธิชุมชนท้องถิ่นไว้ในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 และเสนอให้มีการแก้ไขพระราชบัญญัติป่าชุมชน พ.ศ. 2562 ได้แก่ การรับรองสิทธิชุมชนท้องถิ่น การแก้ไขนิยามความหมายของป่าชุมชน แก้ไขวัตถุประสงค์ของการจัดการป่าชุมชน และบทบาทหน้าที่ขององค์การบริหารส่วนท้องถิ่น เพื่อให้สอดคล้องกับหลักการกระจายอำนาจและหลักการจัดการป่าชุมชนที่มีประสิทธิภาพ นอกจากนั้น ได้เสนอรูปแบบในการจัดการป่าชุมชนเพื่อใช้เป็นรูปแบบเชิงบูรณาการควบคู่ไปกับการบังคับใช้กฎหมาย ได้แก่ (1) การกำหนดบทบาทและหน้าที่ของชุมชน (2) การกำหนดบทบาทและหน้าที่ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (3) บทบาทและหน้าที่ของหน่วยรัฐที่เกี่ยวข้อง (4) การใช้กลไกทางวัฒนธรรมท้องถิ่น (5) การใช้กลไกการเข้าร่วมโครงการคาร์บอนเครดิต (6) การใช้ประโยชน์จากป่าชุมชน (7) การส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่นจากผลผลิตของป่าชุมชน  (8) การส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ

สรุปผล: วิจัยนี้ได้กำหนดแนวทางการพัฒนาแก้ไขกฎหมายที่เกี่ยวข้อง คือ รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 และพระราชบัญญัติป่าชุมชน พ.ศ. 2562 นอกจากนี้ เสนอให้นำรูปแบบในการจัดการป่าชุมชน 8 ประการ ไปใช้ในการจัดการป่าชุมชนของไทย สำหรับข้อเสนอแนะหัวข้อวิจัยครั้งต่อไป คือ รูปแบบการพัฒนาระบบกลไกการส่งเสริมการท่องเที่ยวป่าชุมชนเชิงนิเวศ