การยกระดับอัตลักษณ์ท้องถิ่นสู่การพัฒนานวัตกรรมผลิตภัณฑ์ผ้าไหมเพื่อสร้างมูลค่า ทางเศรษฐกิจของชุมชนตำบลบ้านหัน อำเภอเกษตรสมบูรณ์ จังหวัดชัยภูมิ

โชติกา   สิงหาเทพ; เสาวนีย์  จันทสังข์

doi:10.60027/iarj.2025.282409

ผู้แต่ง

โชติกา สิงหาเทพ คณะศิลปศาสตร์และวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏชัยภูมิ https://orcid.org/0009-0006-2459-7667
เสาวนีย์ จันทสังข์ คณะศิลปศาสตร์และวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏชัยภูมิ https://orcid.org/0009-0004-0798-5831

DOI:

https://doi.org/10.60027/iarj.2025.282409

คำสำคัญ:

อัตลักษณ์, ท้องถิ่น, นวัตกรรม, ผ้าไหม, การสร้างมูลค่า

บทคัดย่อ

ภูมิหลังและวัตถุประสงค์: การทอผ้าของชุมชนตำบลบ้านหัน อำเภอเกษตรสมบูรณ์ จังหวัดชัยภูมอ นับว่าเป็นชุมชนที่มีความโดดเด่น ซึ่งมีการออกแบบลวดลายต่างๆ ที่มาจากความคิด ความเชื่อ อีกทั้งยังมีการคิดลายมัดหมี่จากสิ่งต่างๆ ที่อยู่รอบตัวมาออกแบบเป็นลวดลายผ้า ที่มีมาแต่โบราณสืบต่อกันมา และมีการพัฒนาเรื่องผ้าจนมีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักในปัจจุบัน การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อยกระดับอัตลักษณ์ท้องถิ่นสู่การพัฒนานวัตกรรมผลิตภัณฑ์ผ้าไหมเพื่อสร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจของชุมชนตำบลบ้านหัน อำเภอเกษตรสมบูรณ์ จังหวัดชัยภูมิ ระเบียบวิธีการวิจัย: เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพมุ่งเน้นการใช้กระบวนการเก็บรวบรวมข้อมูล เพื่อให้ได้ข้อมูลเชิงลึก ด้วยวิธีการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมซึ่งเป็นรูปแบบการวิจัยที่ประยุกต์เอาการวิจัยเชิงปฏิบัติการกับการวิจัยแบบมีส่วนร่วมผสมเข้าด้วยกัน ผู้วิจัยรวบรวมข้อมูลจากการสัมภาษณ์เชิงลึกกับผู้ให้ข้อมูลสำคัญ ผู้เกี่ยวข้องกับผลิตภัณฑ์จากผ้าไหม ผู้นำชุมชน ปราชญ์ชาวบ้าน ข้าราชการ และนักวิชาการด้านวัฒนธรรมชุมชน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยแบบสัมภาษณ์ กึ่งโครงสร้าง และสนทนากลุ่มย่อย เพื่อพัฒนานวัตกรรมผลิตภัณฑ์ผ้าไหมตำบลบ้านหันด้วยอัตลักษณ์ท้องถิ่น ในเชิงพาณิชย์ ส่งเสริมการสร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจชุมชนตำบลบ้านหัน อำเภอเกษตรสมบูรณ์ จังหวัดชัยภูมิ

ผลการวิจัย: พบว่า ความชำนาญ และความถนัดของกลุ่มผู้ทอผ้าไหม มักจะนิยมทอผ้าลวดลายดั้งเดิม และลวดลายประยุกต์ตามความต้องการของตลาด ดังนั้นเพื่อสร้างอัตลักษณ์ท้องถิ่นของตนเอง กลุ่มผู้ทอผ้าไหมมีความเห็นว่า การนำเอาสิ่งที่อยู่รอบตัว เช่น ชื่อของตำบล มาประดิษฐ์เป็นลวดลาย และผสมผสานเข้ากับลวดลายต่างๆ ตามความต้องการของกลุ่มผู้ใช้สินค้า การเพิ่มลวดลายชื่อตำบลเข้าไปเพื่อให้ผู้ใช้สินค้า หรือผู้ที่ได้รับ คิดถึงผ้าไหมของชุมชนตำบลบ้านหัน อำเภอเกษตรสมบูรณ์ จังหวัดชัยภูมิ การออกแบบผลิตภัณฑ์ผ้าไหมให้ตอบโจทย์ความต้องการกับกลุ่มผู้ใช้ที่หลากหลาย เช่น สามารถนำมาใช้กับเด็กอ่อนได้ มีคุณสมบัติป้องกันแมลงจากกลิ่นสมุนไพร เป็นต้น ในการออกแบบผลิตภัณฑ์ผ้าไหม ในปัจจุบันเป็นที่ทราบกันดีอยู่ว่า การใช้สารเคมี หรือสารปรุงแต่ที่ไม่ได้ผลิตจากธรรมชาติ มักจะส่งผลเสียต่อสุขภาพ และสิ่งแวดล้อม ซึ่งผู้คนในสังคมส่วนใหญ่เริ่มหันมาให้ความสำคัญกับการใช้ธรรมชาติ รวมไปถึงเสื้อผ้า เครื่องนุ่งห่ม ที่ผลิตจากธรรมชาติ และการป้องกันแมลงสัตว์กัดต่อย เช่น ยุง แมลงวัน แมลงหวี่ ก็สามารถนำสมุนไพรมาใช้ในการป้องกันได้ แทนการใช้ยา หรือสารเคมี

สรุปผล: การพัฒนากระบวนการผลิตผ้าไหมตำบลบ้านหันด้วยอัตลักษณ์ท้องถิ่น ไม่ว่าจะเป็นเครื่องมือ เครื่องใช้ในการทอผ้า ชาวบ้านกลุ่มผู้ทอผ้าไหมมีการพัฒนาการปรับปรุงกรรมวิธีในการทอผ้า ไม่ว่าจะเป็นกระบวนการออกแบบลวดลายผ้าไหมที่มีการผสมผสานประยุกต์ลวดลายตามความต้องการของตลาด และผนวกเข้ากับลวดลายที่เป็นอัตลักษ์ของตำบลบ้านหัน

เอกสารอ้างอิง

กรมส่งเสริมการเกษตร. (2564). ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับภูมิปัญญาท้องถิ่นในงานส่งเสริมการเกษตร. กลุ่มภูมิปัญญาท้องถิ่นและนวัตกรรมด้านการเกษตรกองวิจัยและพัฒนางานส่งเสริมการเกษตร กรมส่งเสริมการเกษตร. โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จำกัด. Retrieved From : https://mediatank. doae.go.th/medias/file_upload/03-2024/13-1792291394744231.pdf

ทาริกา สระทองคำ . (2565). รูปแบบการพัฒนาผลิตภัณฑ์ของกลุ่มวิสาหกิจชุมชน ที่ตอบสนองความต้องการลูกค้าในยุคอนาคต. วารสารวิจัยมหาวิทยาลัยเวเทิร์น มนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์, 8(1), 239-250. Retrieved From : ttps://so04.tci-thaijo.org/index.php/WTURJ/article/ download/256818/174983/957726

ธนภัส สนธิรักษ์, สร้อยสุดา ณ ระนอง, ยุพกาฟู กุชิม่า และกุลรัมภา เศรษฐเสถียร. (2566). การสร้างอัตลักษณ์ท้องถิ่นในอุตสาหกรรมการท่องเที่ยวของประเทศญี่ปุ่น.วารสารศิลปะศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 23(1), 570-585.

ปวีณา ผาแสง และคณะ. (2560). การศึกษาการสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับผ้าทอพื้นเมืองน่าน กรณีศึกษา: กลุ่มวิสาหกิจชุมชนบ้านเฮี้ย ตำบลศิลาแลง อำเภอปัว จังหวัดน่าน (รายงานการวิจัย). วิทยาลัยชุมชนน่าน สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา.

สำนักงานราชบัณฑิตยสภา. (2558). อัตลักษณ์ 16 มิถุนายน 2550. Retrieved From : http://legacy.orst.go.th/?knowledges=อัตลักษณ์-๑๖-มิถุนายน-๒๕

หนึ่งฤทัย ไชยเดช. (2554). การถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นสู่เยาวชน ด้วยกระบวนการสิ่งแวดล้อม ศึกษาของกลุ่มสตรีผู้นําชุมชนกรณีศึกษา หมู่บ้านหัวทุ่ง ตําบลเชียงดาว อําเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่. การค้นคว้าแบบอิสระ ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการจัดการ มนุษย์กับสิ่งแวดล้อม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.