ชายแดน : จากสนามแห่งความขัดแย้งสู่สะพานแห่งความร่วมมือด้านอำนาจ การค้า และการเมืองของความมั่นคงในอนุภูมิภาคลุ่มน้ำโขง

เยาวลักษณ์ ชาวบ้านโพธิ์; ธีรวัชร์ พุ่มดารา; บริบูรณ์ ฉลอง; ชนันท์ จันทร์หอม

ผู้แต่ง

เยาวลักษณ์ ชาวบ้านโพธิ์ วิทยาลัยการเมืองและการปกครอง มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา
ธีรวัชร์ พุ่มดารา วิทยาลัยการเมืองและการปกครอง มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา
บริบูรณ์ ฉลอง วิทยาลัยการเมืองและการปกครอง มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา
ชนันท์ จันทร์หอม วิทยาลัยการเมืองและการปกครอง มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา

คำสำคัญ:

ชายแดน, ความมั่นคงร่วมสมัย, อนุภูมิภาคลุ่มน้ำโขง

บทคัดย่อ

พื้นที่ชายแดนในอนุภูมิภาคลุ่มน้ำโขงมีความสำคัญเชิงยุทธศาสตร์ ทั้งด้านความมั่นคงและเศรษฐกิจ พลวัตของพื้นที่สะท้อนการปะทะและประสานผลประโยชน์ระหว่างรัฐ ทุน และชุมชน บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่ออธิบายพลวัตชายแดนในกรอบของความขัดแย้งและความร่วมมือ และวิเคราะห์ความสัมพันธ์เชิงอำนาจและการเมืองของความมั่นคงในระดับอนุภูมิภาค โดยใช้กรอบเศรษฐศาสตร์การเมืองเชิงวิพากษ์และความมั่นคงร่วมสมัย ผลการศึกษาพบว่า กรอบความร่วมมือระดับภูมิภาค เช่น GMS และ ACMECS แม้จะขับเคลื่อนการค้าแต่ก็เผชิญความท้าทายจากแรงงานข้ามชาติ เศรษฐกิจนอกระบบ และการกระจายผลประโยชน์ที่ไม่เท่าเทียม นอกจากนี้ เขตเศรษฐกิจพิเศษ (SEZ) ยังเพิ่มความเหลื่อมล้ำและลดอำนาจต่อรองของชุมชน องค์ความรู้ใหม่ คือ โมเดลพลวัตชายแดนแบบบูรณาการ ที่เชื่อมโยงความสัมพันธ์ระหว่างรัฐ-ทุน-ชุมชนเข้ากับมิติความมั่นคงหลายระดับ เพื่อใช้เป็นกรอบเชิงนโยบายในการเสริมสร้างความมั่นคงแบบองค์รวมและพัฒนาเศรษฐกิจชายแดนอย่างยั่งยืน

เอกสารอ้างอิง

กรมการปกครอง. (2565). รายงานสถานการณ์แรงงานข้ามชาติและการบริหารจัดการชายแดน. กรุงเทพฯ: กระทรวงมหาดไทย.

จิรายุทธ์ สีม่วง. (2561). กระบวนการสร้างรัฐชาติในพื้นที่ชายแดน: การเมืองระหว่างประเทศ รัฐไทยและผู้คนตามแนวชายแดนพื้นที่อรัญประเทศ จังหวัดสระแก้ว สมัยรัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์ถึงสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่ 2. วารสารเศรษฐศาสตร์การเมืองบูรพา, 6(2), 90-12.

ชิตพล ชัยมะดัน และศรุติ สกุลรัตน์. (2558). นโยบายการค้าชายแดนไทย-กัมพูชากับการปรับตัวเข้าสู่ประชาคมอาเซียน: กรณีศึกษาจังหวัดสระแก้ว. วารสารราชพฤกษ์, 13(2), 76-85.

สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.). (2563). แผนแม่บทภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติ: เขตพัฒนาเศรษฐกิจพิเศษชายแดน. กรุงเทพฯ: สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.).

สำนักงานพาณิชย์จังหวัดสระแก้ว. (2566). รายงานสถานการณ์การค้าชายแดนจังหวัดสระแก้ว. สระแก้ว: สำนักงานพาณิชย์จังหวัดสระแก้ว.

Agnew, J. (1994). The territorial trap: The geographical assumptions of international relations theory. Review of International Political Economy, 1(1), 53-80.

Asian Development Bank. (2018). Greater Mekong Subregion economic cooperation program: Trade and labor migration report. Manila: Asian Development Bank.

Buzan, B. et al. (1998). Security: A new framework for analysis. Boulder, CO: Lynne Rienner Publishers.

Champapan, K. (2022). The Civilization Crossing over the Border of Nation-States Traces in Sa Kaeo Thailand and Bantaey Mean Chey Cambodia. Suranaree Journal of Social Science, 11(1), 133-154.

Charumanee, K. (2006). Impacts and implications of non-traditional security issues on Greater Mekong Subregion Cooperation (Master of Arts Southeast Asian Studies). Bangkok: Chulalongkorn University.

Dinh Co, N. et al. (2025). Cooperation in border areas among some Southeast Asian mainland countries: a case study of the Cambodia-Laos-Vietnam Development Triangle. Cogent Arts & Humanities, 12(1), 1-14.

Donnan, H. & Wilson, T. M. (2012). Borderlands: Ethnographic approaches to security, power, and identity. Lanham, MD: University Press of America.

Dosch, J. & Hensengerth, O. (2005). Sub-regional cooperation in Southeast Asia: the Mekong Basin. European Journal of East Asian Studies, 4(1), 263-286.

Elsing, S. (2018). Navigating Small-Scale Trade Across Thai-Lao Border Checkpoints: Legitimacy, Social Relations and Money. Journal of Contemporary Asia, 49(1), 216-232.

Foucault, M. (2012). Discipline and punish: The birth of the prison. London: Penguin Books.

Gong, X. (2025). Ponder the path of thy feet: How China’s security–development nexus works in the Mekong region. European Journal of International Security, (2025), 1-19.

Hirayama, A. (2015). On The Borders of State Power: Frontiers in the Greater Mekong Sub-Region. Journal of Borderlands Studies, 30(2), 283-284.

Indraswari, F. (2024). Rethinking Border Management: A Human Security Approach to Combating Human Trafficking in the Mekong Subregion. JAS (Journal of ASEAN Studies), 12(2), 353-382.

Liu, M. & Chamaratana, T. (2025). A qualitative exploration of ecotourism development and sustainability practices in border areas of the greater mekong subregion. GeoJournal of Tourism and Geosites, 58(1), 325-334.

Lwin, M. (2020). The Labour Market in Mae Sot 1990-2017, and Thailand’s New Special Economic Zone Policy. Hue University Journal of Science: Economics and Development, 128(5B), 95-109.

Rungmanee, S. (2016). Illegal but licit: Migrant mobility and the negotiation of legality in the northeast Thai–Lao borderlands. Asia Pacific Viewpoint, 57, 221-231.

Scott, J. C. (2009). The art of not being governed: An anarchist history of upland Southeast Asia. New Haven, CT: Yale University Press.

Soavapa, N. (2020). Evaluation of the sub-regional integration of the Greater Mekong Sub-region (GMS) and its effects on Thailand’s domestic economy. Vestnik of Saint Petersburg University. International Relations, 13(1), 96-110.

Soukhaphon, A. et al. (2021). The Impacts of Hydropower Dams in the Mekong River Basin: A Review. Water, 13(3), 1-18.

Than, M. (2005). Myanmar’s Cross-Border Economic Relations and Cooperation with the People’s Republic of China and Thailand in the Greater Mekong Subregion. Journal of GMS Development Studies, 2(1), 37-54.

Van Schendel, W. (2005). The Bengal borderland: Beyond state and nation in South Asia. London: Anthem Press.

Wei, J. et al. (2021). News media coverage of conflict and cooperation dynamics of water events in the Lancang–Mekong River basin. Hydrology and Earth System Sciences, 25(1), 1603-1615.

Wisaijorn, T. (2022). Negotiations of Political Subjectivities: Pluralities of Border-Crossings on the Thai-Lao Mekong Border. Retrieved March 2, 2025, from https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-981-16-2866-5_5