ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการเปลี่ยนแปลงความเชื่อและพิธีกรรม การจัดงานศพของชาวล้านนา

บทคัดย่อ

รายงานการวิจัยเรื่องป๎จจัยที่มีอิทธิพลต่อการเปลี่ยนแปลงความเชื่อและพิธีกรรมการจัดงานศพของชาวล้านนาโดยมีวัตถุประสงค์ คือ ประการแรก เพื่อศึกษาพัฒนาการของความเชื่อและพิธีกรรมการจัดงานศพของชาวล้านนา ประการที่สอง เพื่อศึกษาป๎จจัยที่มีอิทธิพลของการ
เปลี่ยนแปลงความเชื่อและพิธีกรรมการจัดงานศพของชาวล้านนา ประการที่สามเพื่อวิเคราะห์แนวโน้มการเปลี่ยนแปลงความเชื่อและพิธีกรรมกรรมการจัดงานศพของชาวล้านนา

ผลการวิจัยทั้งหมดพบว่า พัฒนาการของความเชื่อและพิธีกรรมการจัดงานศพของชาวล้านนาคือ พิธีกรรมการจัดงานศพของชาวล้านนาเป็นพิธีกรรมที่ผสมผสานระหว่างพุทธศาสนาพราหมณ์ ตลอดจนด้านไสยศาสตร์ พิธีกรรมการจัดงานศพของสามัญชนชาวล้านนา เมื่อมีคนเสียชีวิตขึ้นในบ้านจึงเป็นเรื่องญาติพี่น้อง ตลอดจนถึงคนในชุมชนที่จะแสดงออกถึงบทบาทหน้าที่ ที่พึงกระทาต่อผู้ตายตามหลักทางพระพุทธศาสนาการจัดงานศพของชาวล้านนา พิธีกรรมการจัดงานศพมีการจัดที่แตกต่างกันออกไปตามลักษณะของการตาย ซึ่งชาวล้านนาได้มีการจัดลักษณะการตาย
ออกเป็น 2 ประเภท คือ ตายดี และตายร้าย พิธีกรรมการจัดงานศพของชาวล้านนามีขั้นตอนการทาศพอย่างละเอียดลออ เช่น การอาบน้าศพ การหวีผมศพ การทาโลง และการเผาศพ เป็นต้น นอกจากชาวล้านนายังมีความเชื่อในพิธีกรรมการจัดงานศพที่เป็นลักษณะเฉพาะของท้องถิ่น เช่น
ความเชื่อเรื่องนกหัสดีลิงค์ ความเชื่อเรื่องการทาปราสาทศพ และความเชื่อเรื่องการอยู่เฮือนเย็นเป็นต้น ทั้งนี้ในงานวิจัยฉบับนี้ยังได้พบถึงความเปลี่ยนแปลงของพิธีกรรมการจัดงานศพของชาวล้านนา กล่าวคือ ป๎จจัยที่มีอิทธิพลต่อการเปลี่ยนแปลงความเชื่อและพิธีกรรมการจัดงานศพของชาวล้านนา เช่น ป๎จจัยด้านสังคมวัฒนธรรม คือ ลักษณะของความช่วยเหลือเกื้อกูลกันของคนในชุมชนหรือหมู่บ้าน เกิดความเปลี่ยนแปลงกลายมาเป็นซื้อขายและกลายมาเป็นเรื่องของธุรกิจงานศพ ขายปราสาท ขายพวงหรีดและธุรกิจ สมาคมฌาปนกิจสงเคราะห์และร้านบริการงานศพครบวงจร ป๎จจัยด้านเศรษฐกิจ คือ เศรษฐกิจแบบทุนนิยม ซึ่งมีอิทธิพลต่อพิธีการจัดงานศพเนื่องด้วยงานศพเป็นสิ่งสะท้อนฐานะทางการเงินของผู้ตาย ฉะนั้นเมื่อคนมีฐานะดีเสียชีวิตลงการจัดพิธีกรรมศพก็ย่อมจะจัดดีตามฐานะดังนั้นเศรษฐกิจจึงเป็นตัวแปรที่สาคัญในเรื่องของพิธีกรรมงานศพ และป๎จจัยทางการเมืองละการปกครอง คือ เกิดจากการนาเข้าพิธีกรรมการจัดงานศพจากภายนอกและสานึกของตัวผู้นาที่ต้องการเปลี่ยนแปลงพิธีกรรมการจัดงานศพของสังคมล้านนานอกจากนี้แนวโน้มการเปลี่ยนแปลงความเชื่อและพิธีกรรมการจัดงานศพของชาวล้านนามีอยู่ 3 ประการ คือ ประการที่หนึ่ง พิธีกรรมกรรมการจัดงานศพของชาวล้านนาภายใต้ระบบทุนนิยม กล่าวคือ ป๎จจุบันพิธีกรรมเรืองงานศพได้ถูกเชื่อมโยงเข้ากับระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยม โดยลักษณะของการทาพิธีนั้นไม่ได้มุ่งเพื่อการไว้อาลัยแก่ผู้ตายเพียงอย่างเดียวแต่มีเรื่องของการธุรกิจมา
เกี่ยวข้อง ประการที่สอง ความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นพิธีกรรมการจัดงานศพจากอดีตสู่ป๎จจุบันกล่าวคือ ป๎จจุบันพิธีกรรมการจัดงานศพนี้ได้ถูกตีความหมายและมีวิถีปฏิบัติแตกต่างจากเดิมไปมากคือ แต่เดิมแบบชาวล้านนาได้มีการจัดพิธีกรรมเรื่องศพเรียบง่ายขั้นตอนการจัดพิธีศพมีน้อย แต่
ป๎จจุบันเน้นขั้นตอนพิธีการและมีค่าใช้จ่าย และประการที่สาม หนังสืออนุสรณ์งานศพลักษณะแนวคิดดังกล่าวไม่ได้ปรากฏขึ้นในสังคมชาวล้านนาซึ่งหากเปรียบเทียบว่าหนังสืออนุสรณ์งานศพเป็นส่วนหนึ่งของพิธีกรรมการจัดการงานศพก็ไม่ถือว่าหนังสืออนุสรณ์งานศพนั้นอยู่ในพิธีกรรมของ
การจัดพิธีศพของชาวล้านนา เนื่องจากชาวล้านนาไม่ได้มีวิถีปฏิบัติเกี่ยวกับพิธีกรรมการจัดการศพแบบนี้