บุญประเพณีข้าวเหนียว : การสืบสานภูมิปัญญาพื้นบ้านด้านวัฒนธรรม ความเชื่อและพิธีกรรมของชุมชนอีสานใต้

บทคัดย่อ

บทความนี้ มีความมุ่งหมาย 3 ประการ คือ 1)เพื่อศึกษาความเป็นมาด้านประเพณี

วัฒนธรรมความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับข้าวเหนียวของชุมชนอีสานใต้ 2)เพื่อศึกษาสภาพปัจจุบัน

และปัญหาด้านประเพณีวัฒนธรรม ความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับข้าวเหนียวของชุมชนอีสานใต้

และ 3)เพื่อสืบสานภูมิปัญญาพื้นบ้าน ประเพณีวัฒนธรรมความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับข้าวเหนียว

ของชุมชนอีสานใต้ การวิจัยครั้งนี้ใช้วิธีวิจัยเชิงคุณภาพ คัดเลือกกลุ่มตัวอย่างแบบเจาะจง

ประกอบด้วยกลุ่มผู้รู้ กลุ่มผู้ปฏิบัติ และกลุ่มผู้ให้ข้อมูลทั่วไป จานวน 94 รูป/คน ใช้เครื่องมือในการ

เก็บข้อมูล ได้แก่ แบบสำรวจ แบบสังเกตแบบมีส่วนร่วม แบบสัมภาษณ์แบบเชิงลึก และแบบบันทึก

การประชุมเชิงปฏิบัติการแล้วนาข้อมูลทั้งหมดมาวิเคราะห์และนาเสนอผลการวิจัยด้วยวิธีพรรณนา

วิเคราะห์

ผลการวิจัยพบว่า

1.ความเป็นมาด้านประเพณีวัฒนธรรม ความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับข้าวเหนียวของชุมชนอีสานใต้ เชื่อว่า ก่อนลงมือทานาประมาณเดือน 6-7 และหลังจากเก็บเกี่ยวข้าว แล้วเสร็จประมาณเดือนอ้ายถึงเดือนยี่จะต้องเลี้ยงผีตาแฮก ดังคากล่าว “ขึ้นปลง ลงเลี้ยง” และยังเชื่อว่าต้องเชิญขวัญข้าวและนาเมล็ดข้าวขึ้นไปเก็บไว้ในยุ้งฉาง ปิดประตูมิดชิดห้ามเปิด จนกว่าจะทาพิธีเปิดยุ้งฉางในวันขึ้น 3ค่า เดือน3 และตักเมล็ดข้าวเปลือกไปทาบุญที่วัด ในวันนี้ยังมีประเพณีหาบฝุ่นใส่นา เชื่อว่า “กบไม่มีปาก นากไม่มีรูทวาร มะขามป้อมมีรสหวาน” ตามความเชื่อของชาวอีสานใต้

2.สภาพปัจจุบัน พบว่า บุญประเพณีข้าว ได้แก่ บุญเปิดยุ้งฉาง ประกอบพิธีในวันขึ้น 3ค่า เดือน3 และบุญข้าวจี่ บุญคูนลาน โดยชาวบ้านนาข้าวเปลือกไปรวมกันที่วัด กล่าวคาถวายพร้อมกัน บุญกระยาสารท หรือประเพณีแซนโฎนตาของชาวไทยเขมร จัดขึ้น ในวันแรม เดือน10 ชาวไทยลาว ไทยโคราช จัดช่วงวัน ขึ้น 15ค่า เดือน10 เดือนเดียวกัน ชาวอีสานใต้ ทั้งสามกลุ่ม มีความเชื่อตรงกันว่า ในวันเวลาดังกล่าว ผีบรรพบุรุษจะมารอรับส่วนบุญจากลูกหลานอยู่ที่วัด หากไม่เห็นลูกหลานมาทาบุญอุทิศส่วนกุศลให้ ผีจะเสียใจร้องให้และสาปแช่ง ให้ทามาหากินฝืดเคือง ไม่เจริญรุ่งเรือง ปัญหา พบว่า การทำนาข้าวเหนียวของชาวอีสานใต้ลดน้อยลง เนื่องจากข้าวเหนียวขายได้ราคาถูก ชาวบ้านส่วนใหญ่บริโภคข้าวเจ้า เมื่อถึงเทศกาลต้องไปซื้อข้าวสารเหนียวที่ตลาดราคาแพง เกิดปัญหาค่าใช้จ่าย มีแนวโน้มว่าประเพณีความเชื่อ เช่น ประเพณีบุญข้าวจี่ อาจจะหายไปจากสังคมชาวอีสานใต้

3. การสืบสานภูมิปัญญาพื้นบ้านบุญประเพณีวัฒนธรรมด้านความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับข้าวเหนียวของชุมชนอีสานใต้ โดยการมีส่วนร่วมของ บ้าน วัด โรงเรียน ดังนี้ บ้าน ผู้ใหญ่บ้านผู้นำชุมชน จัดประชุมชาวบ้าน เพื่อกำหนดวัน เวลา สถานที่ทาบุญ โดยชาวบ้านทุกครอบครัว มีส่วนร่วมในการจัดกิจกรรมทาบุญประเพณีข้าว วัด เป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวบ้าน พระสงฆ์เป็นเจ้าพิธีในการจัดสถานที่ อานวยความสะดวก อุปกรณ์เครื่องใช้ในการประกอบพิธีกรรม และจัดแสดงพระธรรมเทศนา เกี่ยวกับอานิสงส์การทาบุญเกี่ยวกับข้าว ผู้ไปร่วมพิธีกรรม จะได้รับพรประพรมน้ำพระพุทธมนต์ วัตถุมงคลไว้เป็นสิริมงคลตามความเชื่อ โรงเรียน เป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชน โดยได้จัดกิจกรรมเกี่ยวกับการสืบสานบุญประเพณีข้าวให้หลากหลาย เพื่อปลูกฝังให้ผู้เรียนและผู้สนใจได้ตระหนัก เข้าใจขั้นตอนการประกอบพิธีกรรมให้ปฏิบัติจริง เน้นการมีส่วนร่วมส่งเสริมให้นักเรียนได้เข้าร่วมประเพณีพิธีกรรมที่ชุมชนจัดขึ้น และมีการติดตามประเมินผลอย่างต่อเนื่อง