การวิเคราะห์ความเชื่อและการบูชาเกี่ยวกับรอยพระพุทธบาทของชาวพุทธล้านนา

บทคัดย่อ

บทความ เรื่อง “การวิเคราะห์ความเชื่อและการบูชาเกี่ยวกับรอยพระพุทธบาทของชาวพุทธล้านนา” มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาความเชื่อเกี่ยวกับรอยพระพุทธบาทในพระพุทธศาสนา 2) เพื่อศึกษาการบูชารอยพระพุทธบาทที่ปรากฏในพระพุทธศาสนา และ3) เพื่อศึกษาวิเคราะห์ความเชื่อเกี่ยวกับการบูชารอยพระพุทธบาทของชาวพุทธในล้านนา วิธีการวิจัยเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพและการสัมภาษณ์ประกอบ ผลการวิจัยพบว่า ความเชื่อเกี่ยวกับรอยพระพุทธบาทในพระพุทธศาสนานั้น มีความเชื่อเป็นสองกลุ่มคือ กลุ่มหนึ่งเชื่อว่า รอยพระพุทธบาทนั้น มีทั้งรอยพระพุทธบาทที่พระพุทธเจ้าเสด็จมาประทับไว้ด้วย พระองค์เอง และมีทั้งรอยพระพุทธบาทที่มนุษย์สร้างขึ้น อีกกลุ่มหนึ่งเชื่อว่าเป็นสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น ส่วนความเชื่อเกี่ยวกับการบูชารอยพระพุทธบาทในพระพุทธศาสนานั้นสามารถแบ่งเป็น 2 กลุ่มเช่นเดียวกัน คือ กลุ่มหนึ่งเชื่อว่าผู้ที่สักการะกราบไหว้บูชารอยพระพุทธบาท เมื่อเสียชีวิตไป แล้ว จะไม่ตกไปสู่อบายภูมิ อีกกลุ่มหนึ่งเชื่อว่าการที่จะตกไปอยู่อบายภูมิหรือสุคติภูมินั้น ขึ้นอยู่กับ วาระจิตสุดท้ายขณะเสียชีวิต ถ้าจิตยึดเหนี่ยวอยู่กับสิ่งที่เป็นกุศล เมื่อจิตดับมีโอกาสไปสู่สุคติภูมิ ดังนั้น ผู้ที่สักการะกราบไหว้บูชารอยพระพุทธบาทอยู่เสมอ เมื่อใกล้เสียชีวิตอาจทาให้จิตระลึกถึง สิ่งที่เป็นกุศลจึงไม่ตกไปสู่อบายภูมิ แต่ถ้าจิตยึดเหนี่ยวอยู่กับสิ่งที่เป็นอกุศลก็มีโอกาสไปสู่อบายภูมิ ได้ สำหรับความเชื่อเกี่ยวกับการบูชารอยพระพุทธบาทของชาวพุทธล้านนานั้นมีความเชื่อ แบ่งเป็นสองกลุ่มสอดคล้องกับข้างต้น แต่การบูชารอยพระพุทธบาทนั้นชาวพุทธล้านนาเชื่อว่า ต้องคำนึงถึงความสะอาดทั้งร่างกายและจิตใจ กล่าวคือชาระร่างกายให้สะอาดและรักษาศีล 5 หรือศีล 8 ให้บริสุทธิ์ก่อนบูชารอยพระพุทธบาท นอกจากนี้ต้องถอดหมวก ถอดรองเท้า สุภาพสตรีห้ามเข้าในที่ต้องห้าม การบูชาโดยปกติจะบูชาด้วยดอกไม้ธูปเทียนและปิดทอง แต่การบูชาประจำปีนั้น จะใช้น้ำขมิ้นส้มป่อย บางแห่งจะใช้น้าจากบ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์ หรือน้าสรงพระราชทานในการสรงน้ำพระพุทธบาทประจาปีสำหรับผู้เป็นประธานในพิธี ประชาชนทั่วไปใช้น้าขมิ้นส้มป่อยธรรมดา ไม่คายชานหมาก ขากเสลด ถ่มน้าลาย บริเวณรอยพระพุทธบาท พึงให้ความเคารพยาเกรงด้วยกาย วาจาใจ ชาวพุทธล้านนาใช้น้าส้มป่อยในการสรงน้ารอยพระพุทธบาทเพราะชาวล้านนาเชื่อว่าส้มป่อยเป็นพืชศักดิ์สิทธิ์ที่ขจัดสิ่งชั่วร้ายออกไปจากชีวิต เพราะคาว่า “ป่อย” หมายถึง ปลดปล่อยสิ่งจัญไร อัปมงคลออกไป สาหรับความเชื่อเกี่ยวกับอานิสงส์ของการบูชารอยพระพุทธบาทในช่วงเวลาที่มีชีวิตอยู่ ชาวพุทธล้านนาเชื่อว่าจะทาให้ตนเองและครอบครัวอยู่เย็นเป็นสุข ปราศจากโรคภัย แคล้วคลาดจากอันตราย มีความก้าวหน้าในหน้าที่การงาน และฝนตกต้องตามฤดูกาล นับว่าเป็นความเชื่ออันทรงคุณค่าที่บรรพบุรุษของไทยล้านนาได้ปลูกฝังและถ่ายทอดมายังอนุชนรุ่นหลังอย่างมีนัยสำคัญ