ศึกษาวิเคราะห์แนวคิดเรื่องพรหมันในปรัชญาเวทานตะตามทรรศนะ พุทธปรัชญาเถรวาท

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องพรหมันในปรัชญา
เวทานตะ 2) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องพรหมในพุทธปรัชญาเถรวาท และ 3) เพื่อศึกษาวิเคราะห์
แนวคิดเรื่องพรหมันในปรัชญาเวทานตะตามทรรศนะพุทธปรัชญาเถรวาท การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิง
คุณภาพ ผลการศึกษาพบว่า พรหมันในปรัชญาเวทานตะ ในระยะแรกหมายถึงความรู้อันศักดิ์สิทธิ์
และประเสริฐ ต่อมาความหมายได้กลายเป็นเรื่องของปรัชญา แนวคิดพรหมันจึงกลายเป็นสิ่งแท้จริง
สูงสุด เป็นมูลการณ์ของสรรพสิ่งในโลกจักรวาล พรหมันจึงมีฐานะเป็นผู้สร้าง ผู้ปกครอง และผู้
ทาลาย เรียกว่า ตรีมูรติ พรหมันถูกแบ่งออกเป็น 2 ประเภทคือ 1) นิรคุณพรหมัน มีลักษณะแผ่
กระจายครอบคลุมจักรวาลโดยมายา 2) สคุณพรหมัน เป็นพรหมองค์เทียม ไม่ใช่ลักษณะแท้ เป็น
ความจริงขั้นสมมติ เป็นโลกบัญญัติ ส่วนนิรคุณพรหมันนั้น เป็นลักษณะแท้ เป็นความจริงขั้นปรมัตถ์
พรหมันมีคุณลักษณะ 3 คือ สัต จิต อานันทะ ปรัชญาเวทานตะได้เสนอว่าบุคคลควรทาลายอวิทยา
เพื่อเข้าถึงพรหมันกลายเป็นเอกีภาพกับพรหมัน ผลการศึกษาพบว่า พุทธปรัชญาเถรวาทได้ปรับ
ความหมายคาว่าพรหมใหม่ใช้ในเชิงคุณธรรม หมายถึงความเจริญ ทั้งทางโลกและทางธรรม ดังนั้น
พรหมถูกจัดเป็น 2 ประเภทคือ 1) บุคลาธิษฐาน เพื่อใช้เป็นข้อเปรียบเทียบยกย่องบุคคลผู้มีพรหม
วิหารธรรม 4 คือ มี เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา 2) ธรรมาธิษฐาน เพื่อใช้เป็นหัวข้อเพื่อแสดง
ธรรมเข้าถึงพรหม อย่างไรก็ตาม หากถามว่า พรหมในพุทธปรัชญาเป็นอย่างไร ตอบว่า พรหมใน
พุทธปรัชญาก็คือเทวดาในชั้นพรหมโลก พรหมเหล่านี้เคยเป็นมนุษย์มาก่อน ด้วยอานาจแห่งการ
ปฏิบัติจนบรรลุคุณพิเศษมีฌานเป็นต้น แล้วฌานไม่เสื่อมจึงได้เกิดเป็นพรหม พรหมเหล่านั้นจึงไม่อยู่
ในฐานะเป็นพระเจ้าผู้สร้างสรรพสิ่ง ผลการวิเคราะห์วัตถุประสงค์ข้อที่ 3 พบว่า พุทธปรัชญาปฏิเสธแนวคิดพรหมันใน
ปรัชญาเวทานตะในฐานะพระเจ้าผู้สร้างโลกจักรวาล เพราะเห็นว่า พรหมยังคงเวียนว่ายตายเกิด ใน
วัฏฏะสงสารเช่นเดียวกับมนุษย์ และเห็นว่า โลกจักรวาลเป็นไปตามธรรมชาติแบบวงจรอยู่ภายใต้
กฎแห่งเหตุปัจจัยในการวิจัยพบว่า แนวคิดเป้าหมายความจริงสูงสุด (โมกษะ) ในทรรศนะปรัชญา
เวทานตะจะคล้ายคลึงกับ พระนิพพานในทรรศนะพุทธปรัชญา แต่ที่ต่างกัน คือ ความจริงสูงสุด (โมกษะ) ในปรัชญาเวทานตะเป็นแบบอัตตา ส่วนความจริงสูงสุด (พระนิพพาน) ในพุทธปรัชญาเป็น
แบบอนัตตา