การบรรลุเป้าหมายนโยบายการพัฒนาผลิตภัณฑ์วิสาหกิจชุมชน: กรณีการแปรรูปผลิตภัณฑ์สมุนไพร

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้วัตถุประสงค์ เพื่อสร้าง 1. เพื่อศึกษานโยบายภาครัฐในการพัฒนาผลิตภัณฑ์วิสาหกิจชุมชน การแปรรูปผลิตภัณฑ์สมุนไพร 2. เพื่อเสนอแนะแนวทางการพัฒนาผลิตภัณฑ์วิสาหกิจชุมชนการแปรรูปผลิตภัณฑ์สมุนไพร กลุ่มสมุนไพรบ้านดงบัง จังหวัดปราจีนบุรี 3. เพื่อศึกษาสภาพการดำเนินการและปัญหาอุปสรรคของการพัฒนาผลิตภัณฑ์วิสาหกิจชุมชน การแปรรูปผลิตภัณฑ์สมุนไพร กลุ่มสมุนไพรบ้านดงบัง จังหวัดปราจีนบุรี โดยใช้ระเบียบวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ การวิจัยครั้งนี้ศึกษาเฉพาะพื้นที่  หมู่ 6 บ้านดงบัง ตำบลดงขี้เหล็ก อำเภอเมือง จังหวัดปราจีนบุรี ใช้วิธีการเลือกกลุ่มเป้าหมายแบบเจาะจง (Purposive sampling) แบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม จำนวน  23 คน ได้แก่ กลุ่มที่ 1 ภาครัฐ จำนวน 8 คน และกลุ่มที่ 2 ภาคเอกชน จำนวน 15 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยแบบสัมภาษณ์เจาะลึก และการสังเกตแบบไม่มีส่วนร่วม ผู้วิจัยเข้าไปยังพื้นที่เป้าหมายเพื่อสังเกต ซักถาม สถิติที่ใช้วิเคราะห์ข้อมูลความสัมพันธ์ โดยใช้การวิเคราะห์เนื้อหา

ผลการวิจัยพบว่า

กลุ่มสมุนไพรบ้านดงบัง จังหวัดปราจีนบุรี ตั้งเมื่อปี 2541 ตั้งขึ้นเพื่อหารายได้ให้ชุมชน ในการรวมกลุ่มครั้งแรกยังไม่ใช่เกษตรอินทรีย์ บรรยากาศและสภาพแวดล้อมทั่วไป ของแหล่งผลิตสมุนไพรบ้านดงบัง จังหวัดปราจีนบุรี พบว่าเป็นแหล่งเกษตรกรรม มีการเพาะปลูกเต็มพื้นที่ โดยมากพื้นที่โดยรอบเป็นการเพาะปลูกไม้ดอกไม้ประดับ เพื่อนำไปขายซึ่งเกษตรกรส่วนใหญ่ไม่ได้เป็นเกษตรกรเกษตรอินทรีย์ การทำงานของสมาชิกกลุ่มสมุนไพรบ้านดงบัง จังหวัดปราจีนบุรี โดยรวมแล้ว ผลิตภัณฑ์โดยรวมเป็นการแปรรูปให้อยู่ใน “สมุนไพรแห้ง” การตั้งราคาจะมีการคำนวณจากต้นทุนโดยทางมูลนิธิเจ้าพระยาอภัยภูเบศร ระยะเวลาการปลูกและเก็บเกี่ยวของสมุนไพร มีการวางสินค้าจำหน่าย 4 แห่ง คือ ที่ทำการกลุ่มสมุนไพรบ้านดงบัง ศูนย์จำหน่ายสินค้าชุมชน โรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร และเครือข่ายร้านรักษ์สุข ด้านการผลิต จะมีการผลิตตามปริมาณที่ทางโรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศรต้องการ ด้านองค์ความรู้และข้อมูลข่าวสาร ได้มีการหาความรู้จากหนังสือและสื่ออินเตอร์เน็ต และมีหน่วยงานภาครัฐเข้ามาให้การสนับสนุนในเรื่องการใช้เทคโนโลยี ด้านการบริหารจัดการ โครงสร้างกลุ่มสมุนไพรฯ ประกอบด้วย ที่ปรึกษา ประธาน รองประธาน เลขานุการ เหรัญญิก สมาชิกฝ่ายผลิต ฝ่ายขาย ฝ่ายแปรรูป ซึ่งมีสมาชิก 12 ครัวเรือน รวมทั้งสิ้น 14 คน และมีการทำบัญชีครัวเรือนพร้อมบันทึกปัจจัยการผลิต และหักเงิน 5% ของรายได้ เพื่อใช้ในการบริหารกลุ่มสมุนไพรฯ นโยบายส่งเสริมการผลิตวัตถุดิบสมุนไพรเกษตรอินทรีย์ที่มีคุณภาพ โดยมีแนวทาง ดังนี้  1) ศึกษาสมุนไพรที่เป็นความต้องการของตลาด 2) ศึกษาวิจัยวิธีการขยายพันธุ์ การเพาะปลูก และการเก็บเกี่ยวที่เหมาะสมเพื่อให้วัตถุดิบสมุนไพรที่ได้มีคุณภาพดี มีสาระสำคัญในปริมาณสูง 3) ศึกษาวิจัยการขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช เพื่อให้ได้วัตถุดิบสมุนไพรที่มีคุณภาพดีและสม่ำเสมอในปริมาณมาก 4) ศึกษาวิจัยการป้องกันและควบคุมโรคพืชโดยหลีกเลี่ยงการใช้ยาฆ่าแมลง เพราะอาจก่อให้เกิดปัญหาสารพิษตกค้าง และ 5) ให้ความรู้แก่เกษตรกรผู้สนใจเกี่ยวกับการปลูกสมุนไพรแบบเกษตรอินทรีย์