การอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมในพระพุทธศาสนา

บทคัดย่อ

การศึกษาวิจัยเรื่อง “การอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมในพระพุทธศาสนา” มีวัตถุประสงค์  2  ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาแนวคิดเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมในพระพุทธศาสนา  และ 2) เพื่อศึกษาแนวทางการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมในพระพุทธศาสนา โดยเป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพจากพระไตรปิฎกและเอกสารทางวิชาการที่เกี่ยวข้อง สรุปได้ดังนี้

            ผลการศึกษาแนวคิดเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมในพระพุทธศาสนา พบว่า สิ่งแวดล้อมในพระพุทธศาสนา คือ คำว่า “บริวาร” หมายถึง สิ่งที่อยู่รอบตัวมนุษย์ ซึ่งแบ่งเป็น 2 ประเภท คือ (1) สิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติ ได้แก่ (1.1) สิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติที่ไม่มีชีวิต ได้แก่ อุตุนิยาม  และ (1.2) สิ่งแวดล้อมทางธรรมชาติที่มีชีวิต ได้แก่ พีชนิยาม จิตนิยาม กรรมนิยาม และธรรมนิยาม (2) สิ่งแวดล้อมที่มนุษย์สร้างขึ้น ได้แก่ (2.1) สิ่งแวดล้อมที่เป็นรูปธรรม คือ ศาสนสถานและศาสนวัตถุ  และ (2.2) สิ่งแวดล้อมที่เป็นนามธรรม คือ วัฒนธรรมประเพณี กฎระเบียบ แนวทางการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมในพระพุทธศาสนาแบ่งออกเป็น 2 แนวทาง คือ (1) แนวทางการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมภายนอกตามหลักสัปปายะ 7 คือ การพัฒนาสถานที่ให้เป็นที่สบาย 7 ด้าน คือ 1) อาวาสสัปปายะ (ที่อยู่อาศัยเป็นที่สบาย) 2) โคจรสัปปายะ (แหล่งอาหารเป็นที่สบาย) 3) ภัสสสัปปายะ (ถ้อยคำเป็นที่สบาย) 4) ปุคคลสัปปายะ (บุคคลเป็นที่สบาย) 5) โภชนสัปปายะ (อาหารเป็นที่สบาย) 6) อุตุสัปปายะ (อุณหภูมิเป็นที่สบาย) และ 7) อิริยาบถสัปปายะ (การเคลื่อนไหวเป็นที่สบาย) และ (2) แนวทางการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมภายในตามหลักภาวนา 4 คือ การฝึกอบรมตน แบ่งออกเป็น 2 แนวทาง คือ (2.1) แนวทางการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมทางกาย ได้แก่ กายภาวนา และสีลภาวนา และ (2.2) แนวทางการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมทางจิต ได้แก่ จิตตภาวนา และปัญญาภาวนา โดยมุ่งหมายเพื่อการพัฒนาวัดให้เป็นปฏิรูปเทส