การเมืองของกลุ่มเกษตรกรในพื้นที่ชานเมืองทางทิศตะวันออกของกรุงเทพมหานคร

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา (1) ปัจจัยที่มีผลต่อการเกิดกลุ่มเกษตรกร (2) เครือข่ายทางการเมืองของกลุ่มเกษตรกร และ (3) การเมืองของกลุ่มเกษตรกรในพื้นที่ชานเมืองทางทิศตะวันออกของกรุงเทพมหานคร โดยใช้การวิจัยเชิงคุณภาพ ประกอบด้วย การสัมภาษณ์เชิงลึกผู้นำกลุ่มเกษตรกรและสมาชิกกลุ่มจำนวน 17 คน และการวิเคราะห์ข้อมูลเอกสาร ผลการวิจัยประกอบด้วย ปัจจัยที่มีผลต่อการเกิดกลุ่มเกษตรกรในพื้นที่ชานเมืองตะวันออกกรุงเทพมหานคร ได้แก่ (1) ปัจจัยด้านเศรษฐกิจ รายได้ที่ลดลง ครัวเรือนขาดสภาพคล่อง ต้นทุนปัจจัยการผลิตที่สูงขึ้นแต่ราคาผลผลิตตกต่ำ จึงเป็นการปรับตัวเพื่อความอยู่รอด (2) การสนับสนุนจากหน่วยงานรัฐในพื้นที่ภายใต้การดำเนินงานตามนโยบายของรัฐบาล และ (3) การพัฒนาเศรษฐกิจของกลุ่มเกษตรกรเพื่อให้เกิดความเข้มแข็งโดยเฉพาะการจัดตั้งกลุ่มวิสาหกิจชุมชน ในขณะที่เครือข่ายทางการเมืองของกลุ่มเกษตรกรมีลักษณะเป็นการรวมตัวกันทั้งที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ เครือข่ายที่เป็นทางการเป็นผลจากการดำเนินการภายใต้กฎเกณฑ์และระเบียบของหน่วยงานเขตซึ่งรับผิดชอบพื้นที่ การดำเนินกิจกรรมของกลุ่มจะเป็นตามข้อกำหนดและการเข้ามาสนับสนุนโครงการของเจ้าหน้าที่ ทั้งนี้การเมืองของกลุ่มเกษตรในพื้นที่ชานเมืองทางทิศตะวันออกกรุงเทพมหานครเป็นผลจากการเปลี่ยนแปลงพื้นที่เกษตรกรรมเป็นชุมชนหมู่บ้านจัดสรรพร้อม ๆ กับการเปลี่ยนแปลงเศรษฐกิจชุมชนเป็นเศรษฐกิจแบบอุตสาหกรรม การรวมกลุ่มเกษตรกรมิได้เกิดจากการริเริ่มของเกษตรกรเองแต่เกิดขึ้นเพราะผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจเป็นหลัก เช่น การอยู่รอดร่วมกับการผลักดันและสนับสนุนของสำนักงานการเกษตรพื้นที่เขต 1 กรมส่งเสริมการเกษตรและสหกรณ์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ และสำนักงานเขตของกรุงเทพมหานครซึ่งมีหน้าที่รับผิดชอบภายใต้การขับเคลื่อนตามนโยบายและโครงการของรัฐบาล อาทิ โครงการเกษตรกรนาแปลงใหญ่ กลุ่มวิสาหกิจชุมชน โดยเงื่อนไขที่กลุ่มเกษตรดำเนินการตามข้อกำหนดของรัฐบาลและส่วนราชการชี้ให้เห็นการใช้การเมืองเป็นเครื่องมือในการต่อรองเพื่อให้ได้มาซึ่งโครงการและงบประมาณจากหน่วยงานรัฐอันเป็นเป้าหมายหลักในการรวมกลุ่ม