สะเปาล้านนา : คติธรรม คุณค่า อัตลักษณ์ และการอนุรักษ์

บทคัดย่อ

การวิจัยเรื่อง สะเปาล้านนา: คติธรรม คุณค่า อัตลักษณ์ และการอนุรักษ์ มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1. ศึกษาประวัติความเป็นมาและความเชื่อประเพณีสะเปาล้านนา 2. ศึกษาพิธีกรรมและคติธรรมที่ปรากฎในประเพณีสะเปาล้านนา และ 3. วิเคราะห์คุณค่าและแนวทางการส่งเสริมอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมที่ปรากฎในประเพณีสะเปาล้านนา รูปแบบเป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative research) โดยเก็บข้อมูลในพื้นที่ อำเภอเมือง จังหวัดลำปาง เครื่องมือที่ใช้ประกอบด้วย การสัมภาษณ์เชิงลึก และการสนทนากลุ่ม และกลุ่มผู้ให้ข้อมูลหลัก จำนวน 23 รูป/คน ผู้วิจัยใช้ข้อมูลที่ได้จากการศึกษาเอกสาร ใช้วิธีการวิเคราะห์เอกสารเนื้อหา (Content Analysis) นำเสนอข้อมูลด้วยวิธีการพรรณนา ใช้วิธีการวิเคราะห์แบบอุปนัย (Analytic Induction)

ผลการวิจัยพบว่า 1. สะเปาเป็นเครื่องประกอบในประเพณีพิธีกรรมของชาวล้านนา วัสดุที่นิยมนำมาใช้ คือ ไม้ไผ่ นำมาประกอบเป็นโครงและนำกระดาษหรือผ้ามาติดมีรูปทรงคล้ายเรือสำเภา ชาวล้านนานิยมนำไปประกอบพิธีกรรมทางศาสนา โดยเชื่อเรื่องโลกหลังความตายเพื่ออุทิศส่วนกุศลให้กับบรรพบุรุษที่ล่วงลับไป และอีกนัยหนึ่ง เชื่อว่าเป็นการบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ลอยเคราะห์สิ่งที่เป็นอัปมงคลในชีวิต ฉะนั้น ความเชื่อจึงมีอิทธิพลอย่างมากต่อชาวล้านนาซึ่งเป็นกลไกทางความคิดอย่างหนึ่งที่ดำรงควบคู่กับมนุษย์มาตั้งแต่เกิดจนตาย สะเปาเป็นเรื่องของการผสมผสานระหว่างความเชื่อดั้งเดิมของคนในสังคมล้านนา ผสมผสานกับความเชื่อทางศาสนา และเปลี่ยนไปได้ตามความแตกต่างของแต่ละสภาพแวดล้อมของสังคมในขณะนั้น 2. พิธีกรรมและคติธรรมที่ปรากฏในประเพณีสะเปาล้านนา ซึ่งมีนัยยะอยู่ 2 ประเภท คือ งานมงคล และอวมงคล ในงานอวมงคลถือว่าเป็นการการถวายทานสะเปาให้ผู้ล่วงลับ มัคนายก นำบูชาพระรัตนตรัย สมาทานเบญจศีล อาราธนาพระสงฆ์แสดงพระธรรมเทศนา หลังจากเสร็จพิธีการถวาย นำไปลอยในแม่น้ำหรือไปเผาที่สุสานพร้อมการประชุมเพลิงศพ ซึ่งแฝงไปด้วยคติธรรม ในส่วนของงานมงคล ลักษณะของพิธีกรรมถวายสะเปาจะไม่มีพิธีกรรมเหมือนกับงานอวมงคล โดยมีลักษณะเหมือนกับประเพณีลอยกระทง การล่องสะเปาจึงเป็นกิจกรรมทางวัฒนธรรมที่คล้ายกับการลอยกระทงแบบกรุงเทพมหานคร 3. คุณค่าและแนวทางการส่งเสริมอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมของสะเปา โดยทำเป็นเอกสารวิชาการแก่สถานศึกษา หน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้อง และสร้างหลักสูตรสำหรับมัคนายกฉบับล้านนาพิธี เพื่อไม่ให้เกิดการสูญหาย อีกทั้งหน่วยงานราชการทุกส่วนงานบรรจุเข้าในแผนพัฒนาจังหวัดลำปาง ภายใต้ยุทธศาสตร์การพัฒนาฯ วัฒนธรรม ซึ่งหมายรวมไปถึงกิจกรรมการผลิตที่ต้องพึ่งพาอาศัยความคิดสร้างสรรค์เป็นสิ่งสำคัญ โดยอยู่บนพื้นฐานของการใช้องค์ความรู้, การศึกษา, การสร้างสรรค์งาน และการใช้ทรัพย์สินทางปัญญา ที่บูรณาการกับรากฐานทางวัฒนธรรม องค์ความรู้ภูมิปัญญาทางสังคม เทคโนโลยี นวัตกรรมสมัยใหม่